Klaar met leven
In ons land is er een groep Nederlanders die zich door de staat ‘gedwongen voelt tot zelfmoord’. Een schokkende formulering van voorstanders van euthanasie, als er ook maar iets van deze bewering waar is.
Nadenken, van gedachten wisselen of schrijven over euthanasie – de zwaarte van het thema kan je overvallen. Bij noties als ‘ondraaglijk en uitzichtloos lijden’, ‘recht om te sterven’, ‘regie over mijn eigen leven’ doet ieders levensovertuiging mee. Zet de liberaal met zijn individuele vrijheid en de agnost die niet zeker is van het bestaan van een hogere macht maar eens aan tafel met de christen, die voor hem geloofwaardige woorden uit Romeinen 14 leest: ‘Want als wij leven, leven wij voor de Heere en als wij sterven, sterven wij voor de Heere. Of wij dan leven of sterven, wij zijn van de Heere.’ Wat gebeurt er als de liberaal, de agnost en de christen samen tot wetgeving moeten komen? Alleen hierom is ons gebed voor de overheid om wijsheid een blijvende opdracht.
Het leven kiezen
Na twee paarse kabinetten – de kleur die verwijst naar het mengen van blauw liberalisme en rode sociaaldemocratie, dus een regering zonder het CDA – kreeg Nederland in 2002 een euthanasiewet, de ‘Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding’. Een arts die ‘de zorgvuldigheidseisen heeft nageleefd en de euthanasie of hulp bij zelfdoding op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt zelf heeft gemeld, kan met succes een beroep doen op de bijzondere strafuitsluitingsgrond’.
Een rustig bezit is deze wet nooit geweest. Altijd weer was er de lobby tot het oprekken van de ruimte. Wie herinnert zich niet de documentaire van de Levenseindekliniek waarin (op tv te volgen) euthanasie op een demente vrouw gepleegd werd en als laatste woordje ‘Huppakee’ klonk. Wat kan het je treffen als een medemens (we gaan daarbij niet voorbij aan de zwaarte van het lijden) zijn leven voltooid acht, geen perspectief meer ziet, als het Evangelie hem niet meer lijkt te bereiken. Evangelie en leven, ze horen nauw bijeen, overal waar de stem van God klinkt. ‘Kies dan het leven, opdat u leeft, u en uw nageslacht’, klonk ooit (Deut.30:19b) het appèl uit Mozes’ mond, woorden met een verreikende betekenis. ‘Want Hij is uw leven en de verlenging van uw dagen.’
Roeping van de kerk
Déze boodschap en de ervaring van veel Nederlanders rond ouder worden, eenzaamheid en lijden, ze lijken elkaar niet te raken. Het bepaalt de kerk bij haar roeping – onder de stimulerende leiding van de diakenen – om het lijden van de ander mee te dragen, belangeloos haar leven te delen met de naaste in nood. Zoals Joke Verweerd het ooit verwoordde:
Mens zijn tussen velen
lief en leed te delen,
hand in hand het goede spoor
volgen. Jezus Zelf gaat voor!
Terwijl óvertuigen van de ander moeilijk is, getuigen we van de Levende, zonder grote pretenties over onszelf, ook over mijn houding als zwaar lijden me treft, als de last te zwaar is voor mijn smalle schouders. Zo heldhaftig is een christen immers zelf niet. Lees de woorden mee van de dichter Wilma Vermaat:
Ach Heer, wij zijn zo bang, zo lijdensschuw,
maar Gij zegt ‘Vader’,
bij elke diepere smeking zegt Gij ‘Vader’!
Dit ‘Vader’ is zo groot! (…)
‘Vader, zou Ik de beker die Gij mij te drinken geeft
niet ledigen tot de laatste druppel toe?’
De lofzang kan niet sterven
zolang de Meester ‘Vader’ zegt.
Zo volgt de kerk Christus, leeft ze bij Zijn barmhartigheid en medelijden.
Maar Gij gaat voor mij uit,
de Man met de lantaren.
Rondom is duisternis,
voor mij, één voetstap slechts
in kleine krans van licht, niet meer.
Ondertussen is de werkelijkheid in Nederland dat ‘de Man met de lantaren’ de onbekende werd, dat het leven nergens meer open is naar de hemel. De dood is dan het laatste. Een eeuw geleden dichtte Willem Kloos over die realiteit:
Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten,
en zit in ’t binnenst van mijn ziel ten troon.
Nieuwe fase
Het lijkt dat het euthanasiedebat deze maand een nieuwe fase ingegaan is. De Coöperatie Laatste Wil (CLW) klaagde namelijk de staat aan om de wetgeving inzake euthanasie te verruimen. Voor de radio hoorde ik Jos van Wijk namens de dertig klagers zeggen dat die wetgeving in strijd is met het Europees verdrag voor de rechten van de mens. ‘In Nederland wordt het onmogelijk gemaakt (let op de formulering, red.) om als naaste hulp te geven bij zelfdoding, zijn middelen onbereikbaar én wordt het grondrecht om over je eigen leven te beschikken, niet nageleefd.’ In de huidige wetgeving moet een arts voor een 75-plusser beoordelen of er van voltooid leven sprake is. ‘Maar’, zegt Van Wijk, ‘anderen hebben niks te maken met mijn wens om dood te willen, dat bepaal je alleen maar zelf.’ CLW bepleit dat iedereen zonder medische grondslag en ook mensen die jonger zijn dan 75 jaar, zijn dood zo veilig mogelijk organiseren kan, als hij ‘klaar met leven is’. Ten minste zo aangrijpend als de insteek van deze dertig mensen is hun stelling dat zes van de tien Nederlanders dit denken onderschrijven én dat veel andersdenkenden vooral bezwaar hebben vanwege het onvoldoende veilig kunnen omgaan met middelen om je leven te beëindigen.
Volkskrant, AD, Linda
Laten we niet onderschatten dat de invloed van de media inzake dit thema enorm is. In de Volkskrant schrijft de chef van de politieke redactie: ‘Principieel is het niet moeilijk om begrip op te brengen voor de wanhopige mensen die nu ten einde raad zijn aangewezen op inhumane, gewelddadige methoden waarmee ze zichzelf voor vreselijke dilemma’s plaatsen, niet in de laatste plaats omdat ze hun nabestaanden opzadelen met levenslange trauma’s.’ Alsof zelfdoding – ik schrijf dit woord op met compassie naar allen die dit meemaakten – de enige optie is in onze maatschappij.
Het Algemeen Dagblad laat Hans Peltenburg aan het woord, een van de dertig klagers, werkzaam in het Utrechts Medisch Centrum. ‘Talloze malen heb ik gezien hoe patiënten vroegen om hulp. Voor 2002 waren er soms dappere artsen (subtiel wordt verwoord dat wie als arts meewerkt aan een zelfgekozen dood, dapper is, red.) die dat illegaal deden. Hulpverleners beslissen of je leven klaar is. Daardoor voel ik mij gekrenkt. Ik wil het zelf bepalen.’
Tot slot uit deze collage, in het blad Linda lees ik de visie van de schrijfster Martje van der Brug: ‘Mijn moeder heeft haar hele lange leven zelf verantwoordelijkheid gedragen en de regie over haar bestaan gehad. En nu ineens gingen anderen over haar beslissen of het mooi geweest was. Dat vind ik betuttelend.’
Volgende stap
Vier jaar geleden zat de toenmalige leider van D66, Alexander Pechtold, in het tv-programma Nieuwsuur, toen een 57-jarige man vertelde dat hij met zijn levenseinde niet wil wachten tot hij 75 jaar is. De politicus was even uit het veld geslagen én kondigde aan andere politieke partijen stapsgewijs te overtuigen van de noodzaak van een volgende stap. ‘Verbijsterend’, reageerde de SGP. ‘Levensgevaarlijk’, vond de ChristenUnie. Snel volgen die stappen elkaar niettemin op. Het laatste nummer van het NPV-blad Zorg voor het leven beschrijft dat in ons land actieve levensbeëindiging bij kinderen onder de één jaar en vanaf twaalf jaar mogelijk is.
Roman over het levenseinde
Het lijkt dat de dagvaarding van de dertig leden van de Coöperatie Laatste Wil een manier is om hun thema onder de aandacht te brengen, omlijst door ervaringsverhalen. De ‘bewijslast’ ten aanzien van wat ondraaglijk lijden is, ligt dan zomaar bij degene die het leven als een geschenk van de Schepper ziet, wiens denken als onbarmhartig ervaren wordt. Het gesprek met mijn seculiere buurman, mijn ongelovige collega voor wie de Bijbel geen autoriteit heeft, kan ik ook voeren na het lezen van Winter in Gloster Huis, de roman waarin Vonne van der Meer het zelfgekozen levenseinde thematiseert, waarin ze woorden geeft aan liefde voor de waarde van het leven. Vele malen is de roman in de loop van jaren in de Tweede Kamer geciteerd. Beklemmend noemt Van der Meer de ‘dominantie van de ideeën over voltooid leven.’
Zeggenschap over mijzelf
Alle menselijke ervaringen ten spijt, elke zondag viert de christelijke gemeente de opstanding van Christus. Zijn liefde is sterker dan de dood. Hét antwoord aan een seculiere samenleving geeft de kerk als het voor haar elke zondag Pasen is. ‘De gemeente leeft vanuit Pasen of zij leeft in het geheel niet’, schreef dr. H. Vreekamp. In Zijn opstanding opent de Zoon van God een gesloten wereld, een werkelijkheid die zich door Woord en Geest aan ons voordoet. Het laatste woord zal de dood niet hebben. Dan blijven we beslist nuchter denkende en redelijke mensen én belijden we met de inzet van de Heidelbergse Catechismus:
Ik heb de zeggenschap over mijzelf verloren,
met lichaam en met ziel mag ik Hem toebehoren.
Worstel jij of worstelt iemand in je omgeving met suïcidale gevoelens? Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of 113.nl. Anoniem, gratis en 24/7.