Boekbesprekingen
G. Roos De regenbui. Begin, groei en neergang van het christendom, en hoe nu verder. Uitg. de Banier, Apeldoorn; 424 blz.; € 29,95.
Gerrit Roos werkte bijna vanaf het ontstaan van het Reformatorisch Dagblad bij de redactie van deze krant. Verder bekleedde hij verschillende functies binnen de Gereformeerde Gemeenten. Ruim een jaar geleden overleed hij op 71-jarige leeftijd ten gevolge van besmetting door het coronavirus. De uitgever meldt dat dit boek toen in de eindfase van de productie was.
De titel van het boek, De regenbui, refereert aan de bekende uitspraak van Luther uit 1524, die herhaalde malen in het boek terugkeert en die als volgt luidt: ‘Lieve Duitsers, koopt, terwijl de markt voor de deur is; haalt in en vergadert, terwijl de zon schijnt en het goed weer is. Gebruikt Gods genade en zijn heilig Woord, terwijl het voorhanden is. Want dit moet ge weten: Gods Woord en genade is als een schielijk voorbijgaande plasregen, die niet wederkomt, daar ze eenmaal is geweest. Ze is bij de Joden geweest, maar weg is weg, die hebben nu niets. Paulus bracht ze in Griekenland; maar weg is ook weg. Tegenwoordig heeft dat land de Turkse al-koran. Rome en de Latijnse landen hebben het ook gehad, weg is weg, zij hebben nu de paus. En Gij, Duitsers, behoeft niet te denken dat gij het eeuwig en altoos hebben zult. Want de ondankbaarheid en verachting zal de bestendigheid des Woords niet toelaten. Daarom, grijpt aan, en houdt vast, allen gij die grijpen en houden kunt.’
Over dit woord van Luther zou veel te zeggen zijn. Als appèl om in het heden der genade de Stem te horen en die niet te verachten, houdt deze uitspraak zijn waarde. Ook geeft het te denken dat God met het Evangelie een weg gegaan is over de wereld en nog gaat. Zijn verkiezing voltrekt zich als beweging in de tijd. Zoals het in Gods vrijheid besloten lag pas rond 700 in onze lage landen met Zijn Evangelie te komen, ligt het ook in Zijn vrijheid nu naar andere werelddelen te gaan en ons over te geven aan onze verharding.
Tegelijk valt echter op dat de uitspraak van Luther tijdgebonden was. Zo spreken wij nu niet meer over de Joden. Paulus sprak trouwens nooit zo over de Joden: weg is weg. Hij hield verwachting. In Griekenland veranderde de situatie weer en ook tegen de paus kijken we vandaag anders aan dan Luther deed. Daarom mag volgens mij deze uitspraak van Luther wel als blijvend appèl gehoord worden, maar niet als een algemene uitspraak, die vandaag gebruikt kan worden om het verdwijnen van het christendom uit Europa te begrijpen, laat staan dat we op grond van deze uitspraak geen verwachting meer zouden mogen hebben van vernieuwing.
Het is tekenend voor het hele boek van Roos dat hij niet met deze fundamentele uitspraak van Luther in gesprek gaat, maar dat hij die zonder meer overneemt als bewijs van wat er nu in Europa aan de hand is. In het boek wordt een indrukwekkende hoeveel materiaal aangedragen, dat in vele honderden voetnoten wordt gedocumenteerd. Maar het materiaal wordt niet gewogen en geanalyseerd. Het boek is opgezet als een soort kerkgeschiedenis met veel aandacht voor de Vroege Kerk. Daarbij beroept de schrijver zich op secundaire bronnen en op veel reiservaringen en plaatselijk onderzoek in het Midden-Oosten en Zuid-Europa. Daarna veel aandacht voor de Reformatie, maar dan ook weer de Deformatie vanaf de Verlichting. Veel aandacht wordt besteed aan Nederland en in het bijzonder ook aan het ontstaan van de reformatorische zuil.
Daardoor lijkt het boek te eindigen in een smalle trechter en ook over deze trechter zijn veel zorgen. Het perspectief van de schrijver is dat het christendom in Nederland en Europa een kleine omvang zal hebben, maar dat er dan weer veel hoop geput mag worden uit de Vroege Kerk. God kan Zijn gemeente in de verdrukking louteren en staande houden. Wellicht kan ook weer de weg van de navolging opnieuw beoefend gaan worden. De lezer blijft aan het einde zitten met de vraag of er ook nog hoop is voor heel ander soort christenen dan die tot de reformatorische zuil behoren. Een heroriëntatie op de Vroege Kerk, juist als het gaat om de praktische navolging, is in ieder geval vandaag veel breder aan de gang.
Helaas kunnen we niet meer met de schrijver hierover in gesprek gaan. Hij zou er zeker voor opengestaan hebben. Het boek heeft nergens een gelijkhebberige toon.