Een virtuele kerkdienst
Tijdens de coronacrisis waren internetdiensten actueel. Diensten met beeld en geluid bleken onmisbaar. Het was een belangrijk hulpmiddel om de echte dienst in je eigen kerk mee te maken. Nu dient zich iets anders aan: de echte dienst verdwijnt. Er komt een dienst in een andere werkelijkheid voor in de plaats. Het tijdperk van virtual reality (VR) is aangebroken.
Je kunt er daten, bankieren, sporten en naar de kerk gaan, maar dan virtueel. De metaverse, ofwel het 3Dinternet. ‘Je kunt deelnemen via je scherm, maar ook met een speciale bril’, vertelt techexpert Jan Scheele. ‘Met die bril voelt het alsof je echt in een andere wereld bent, waarin je om je heen kunt kijken en kunt rondlopen.’
Nederlands Dagblad
Deze ‘Uit de pers’ gaat niet over de nieuwste snufjes op het gebied van digitaal dataverkeer of informatietechnologie, maar over zaken waarmee de kerk steeds meer te maken krijgt. Het tijdperk van virtual reality (VR) is ook in de kerk aangebroken! Het Nederlands Dagblad (14 en 21 januari) ging in twee artikelen na wat er aan de hand is.
Vanaf de pixelige heuvel is het meer van Galilea te zien. De lucht is een kleurenpracht in de stijl van Van Gogh. Een synagoge met gouden koepel staat aan de rand van het meer. De helft van het gebouw ziet eruit als een kerk.
Dit is niet het echte meer van Galilea. We zijn in de metaverse – een digitale wereld, waar je met de juiste apparatuur doorheen kunt wandelen alsof je echt langs een meer loopt. Ongeveer dertig digitale poppetjes – avatars – zweven door de lucht en maken een praatje met elkaar. Op een van de heuvels staat een groot scherm, waar de virtuele mensen zich verzamelen. De voorganger, met de gebruikersnaam Bismik, vertelt dat zijn kerk het evangelie wil vertellen in de metaverse. Hij neemt de avatars mee in het verhaal van Marcus 3: Jezus geneest een man met een verschrompelde hand. Het is een bijbelstudie, maar dan in 3D, waar je door het bijbelverhaal heen kunt lopen. (…)
Nadat ze in de synagoge hebben rondgezweefd, gaan de avatars achter Bismik aan naar het meer van Galilea, waar enkele bootjes dobberen en Jezus aan de kant onderwijs geeft aan zijn leerlingen. Daar vertelt de digitale voorganger verder aan de hand van Marcus 3 vers 7: ‘Jezus week met zijn leerlingen uit naar het meer …’ Terwijl Bismik zijn verhaal doet, zweeft in de verte een avatar abnormaal hoog door de lucht. Ergens anders staat een blauw poppetje naar de Van Gogh-lucht te kijken. Een avatar met een cowboyhoed neemt een kijkje in het tollenaarshuisje, waarop ‘Keep calm and do your taxes’ (blijf rustig en vul je belastingaangifte in) staat. (…) ‘Ik ben een van de weinige dominees die betaald worden voor hun werk in de virtuele wereld’, vertelt pastor Jayson Etchison, gebruikersnaam Stunami. Zijn avatar is kaal, heeft een baard en draagt een roze trui. De kerk van Etchison, de Lakeland Community Church, is al sinds begin 2021 aanwezig in de metaverse. Per dienst komen er ongeveer zeventig mensen online een kijkje nemen.
Je kunt er makkelijk binnen en weer naar buiten lopen. Er zijn weinig sociale regels. Waar je in een echte kerk sociale druk voelt om toch te blijven zitten, is dat in een virtuele kerk helemaal afwezig. ‘Je hebt geluk, we hebben vandaag een avondmaalsdienst’, vertelt Etchison. Hij verplaatst zijn poppetje met een druk op een knop in één keer het virtuele gebouw in.
Tot hiertoe doet het erg kitscherig aan. Toch zou het naïef zijn om wat op dit gebied gaande is met deze kwalificatie af te doen.
Techexpert Jan Scheele vertelt dat er op dit moment verschillende doelgroepen actief zijn in de metaverse. ‘Sowieso heb je de technerds, die graag alle nieuwe snufjes willen uitproberen. Die vinden het gaaf om zo’n bril te hebben en aan hun vrienden te laten zien. Daarnaast heb je de jonge generatie, mensen die na 2000 zijn geboren en opgegroeid zijn met games en het internet. Hun leven speelt zich al voor een groot deel online af en de metaverse is daar onderdeel van.’ (…)
Jack Esselink noemt zichzelf ook wel AI-theoloog (AI staat voor kunstmatige intelligentie [de afkorting van Artificial Intelligence, red.]). Hij ziet in de metaverse mogelijkheden voor kerken om op een nieuwe manier missionair te zijn. ‘Waar mensen zijn, zijn kerken. Mensen begeven zich in de metaverse en dus moeten we daar ook als kerk aanwezig zijn.’ (…) Als de virtuele wereld een steeds groter onderdeel wordt van onze realiteit, roept dat vragen op. Wie ben je als je in de metaverse, ofwel het 3D-internet, bent? Jezelf of een avatar? En als je kerk bent in de metaverse, kun je dan mensen dopen en avondmaal vieren? Wat heeft de kerk eigenlijk te zoeken in de metaverse? (…) ‘Waar mensen zijn, daar moet de kerk zijn. Ons leven vindt al voor een groot deel digitaal plaats, de metaverse is slechts de volgende stap.’ Esselink vindt dat kerken wel goed moeten nadenken voor ze zich in de metaverse begeven.
Volgens Esselink roept de nieuwe technologie allereerst vragen op rond het alledaagse christen-zijn. ‘Ook online moet je als christen een beelddrager van God zijn. Je moet de ‘echte’ wereld niet scheiden van de virtuele wereld. De metaverse is een uitbreiding van de maatschappij.’ Dat heeft consequenties voor hoe je je gedraagt als avatar.
Volgens de theoloog ben je ook online jezelf en is je avatar een uitbreiding van je identiteit. ‘Je moet christelijk gezien ook in de metaverse goed en rechtvaardig zijn als mens. De vraag die je jezelf moet stellen is: hoe gedraag je je in de echte wereld? Gedraag je dan in de metaverse niet anders. De Bijbel zegt misschien niets over robots en avatars, maar wel over hoe we met anderen moeten omgaan.
Ook na deze informatie is het lastig je een goed beeld te vormen van deze virtuele werkelijkheid. Esselink stelt wezenlijke vragen. Wie ben ik als ik in een virtuele werkelijkheid terechtkom? Hij waarschuwt om je onbezonnen in een nieuw avontuur te storten.
In het tweede artikel gaat de discussie vooral over de gevolgen van 3D-kerkdiensten voor de sacramenten. Bestaat er zoiets als virtueel brood en wijn en virtueel water? De jezuïet Nikolaas Sintobin ziet geen mogelijkheid voor een volledig virtuele eucharistie. ‘Dan wordt de lichamelijkheid buitenspel gezet. Christus kwam in de fysieke wereld. Dat is de kern van het christelijk geloof.’ Dit laatste moet benadrukt worden. De fysieke wereld is onvervangbaar. Want bestaat er zoiets als een virtuele Woordverkondiging, een virtuele Bijbel, een virtueel kruis, een virtuele verzoening, een virtuele Christus?
De virtuele werkelijkheid lijkt vergelijkbaar met het hebben van een droom. Ben ik in de droom dezelfde persoon als wanneer ik wakker ben? Simpel gezegd: als ik in mijn droom iemand dood, heb ik die persoon dan ook gedood? Moet ik dan voor de rechter verschijnen? Iets anders: als ik in een droom avondmaal vier, vier ik dan het avondmaal? God kan gebruik maken van dromen en tot ons spreken, maar dat wil niet zeggen dat elke droom gelijk staat aan de werkelijkheid. Wie wakker wordt, is altijd weer opgelucht dat er nog een fysieke werkelijkheid is. Een virtuele wereld kan een heel mooie droom zijn, want de virtuele werkelijkheid kunnen we zelf vorm geven. Een mooie droom kan ook onverwacht een nachtmerrie worden.