Gemis doet pijn, steeds weer
Als de band met een dierbare doorgesneden wordt door de dood, kom je in rouw. Dat is een normaal, natuurlijk verschijnsel. In onze tijd en maatschappij wordt de ruimte voor rouw echter steeds kleiner. Alles lijkt maakbaar te zijn en ondertussen worden we voortgejaagd op reis naar het volgende geluksstation.
Het woord rouw wordt vaak in verband gebracht met het overlijden van een dierbaar persoon. Je ervaart gemis: je leven gaat verder, zonder die ene. Rouw is in feite de keerzijde van liefde. Hoe meer je van iemand houdt, hoe inniger de band en des te intenser het verdriet en de rouw als die persoon overlijdt. Als mensen zijn we geschapen om in relatie te leven: in relatie met de Schepper, maar ook in relatie met elkaar.
Verdriet uiten
Het lijkt alsof we tegenwoordig zelf verantwoordelijk zijn voor ons eigen geluk en dat alles snel-snel gerealiseerd moet worden. Bij dit plaatje is er amper of geen ruimte voor verdriet, voor het uiten van gemis, voor tijd om te rouwen. De (g)rauwe rouw wordt hoe langer hoe meer k(l)eurig verbloemd.
Rouw vanwege gemis kan zich op verschillende manieren uiten. Een van de bekendste is huilen: met zichtbare tranen die van je wang biggelen, of met tranen die in je ogen blijven staan en het zicht vertroebelen, of met tranen die binnen blijven en die je (figuurlijk) weg kunt slikken.
In onze cultuur wordt huilen soms met zwakheid verbonden. Zo’n visie kan desastreuze gevolgen hebben. Wie niet mag huilen terwijl er wel de behoefte is, loopt waarschijnlijk na kortere of langere tijd vast. Dat kan toch niet het bedoelde effect zijn van het ‘verbod’ om te huilen? Als je hart in rouw huilt en als de tranen in je ogen prikken, mag je ze laten komen. Je staat dan in de lijn van Abraham, die huilde toen Sara overleed; en van Jezus, Die weende bij het graf van Lazarus. Let wel, deze houding is fundamenteel anders dan die van het jezelf eindeloos verliezen in verdriet over je ‘zielige ik’, die het zo zwaar heeft vanwege het verlies en die alleen maar oog heeft voor het verlies. Alsof er voor de rouwende totaal geen lichtpuntje of perspectief overgebleven is en de zwarte deken het leven (bijna) verstikt.
Verlieservaringen
Rouw is er niet alleen bij het overlijden van een geliefd persoon. Het kan namelijk ook voorkomen als je te maken krijgt met verlies van iets waar je hart aan gehecht was. Het gemis doet pijn. Enkele voorbeelden: verlies van je werk, omdat de zaak waar je al meer dan dertig jaar met vreugde werkt, failliet gaat; verlies van gezondheid, als je merkt dat die ziekte je lichaam sloopt; verlies van mogelijkheden, omdat je door het ongeluk een blijvende beperking hebt opgelopen; verlies van hoop op ouderschap, omdat je geen kinderen kunt krijgen; verlies van hoop op een huwelijk, omdat psychiatrische problematiek roet in het eten gooit; verlies van geloofsvertrouwen, omdat je de roeping die je zo sterk ervaren hebt, niet kunt uitvoeren. Deze en gelijksoortige verlieservaringen worden gevolgd door rouwprocessen.
Geconfronteerd
Maar, er komt nog iets bij. Steeds word je geconfronteerd met mensen die dit verlies niet kennen en wél de zegen ervaren van wat jij kwijtgeraakt bent of waar je zo op gehoopt hebt. Dat kan heel zwaar zijn. Het is niet zo dat je die anderen die mooie dingen niet gunt, maar ineens kan het verlangen de kop weer opsteken en ervaar je je eigen verlies en gemis des te schrijnender.
Wie bovenstaande niet persoonlijk of van dichtbij kent, beseft niet hoe ingrijpend en pijnlijk dit soort situaties kunnen zijn. Elke keer die jubilea, die dankzegging voor genezing, die doopdiensten, verhalen over leuke personeelsbijeenkomsten. Nooit voor jou, terwijl je hart er zo naar verlangt… Telkens weer die pijn, het verlies, de rouw, omdat je dingen en dromen kwijt bent.
Emotionele aardbeving
Volgens de Vlaamse rouwdeskundige Manu Keirse bestaat een rouwproces uit verschillende taken, waaraan gewerkt moet worden. Het is dus niet vreemd als je zo moe bent. Als het kostbare dat je kwijt bent, diep gehecht zat in je hart, brengt dat een enorme emotionele aardbeving teweeg. Er kunnen psychische en lichamelijke klachten ontstaan, die terug te voeren zijn op de rouw vanwege het verlies. En net als je denkt dat je een beetje met de nieuwe situatie om kunt gaan, word je door een ‘eenvoudig’ berichtje getriggerd en voel je een naschok van die grote aardbeving. Na verloop van tijd wordt het wel minder, maar toch kan het ineens weer oplaaien.
Je weet een beetje om te gaan met de pijn van de kinderloosheid, maar jaren later vlamt het ineens weer op als je oma’s en opa’s hoort vertellen over hun kleinkinderen. Voor jou geen kind, dus ook geen kleinkind… Vanwege je ziekte raak je je baan kwijt en jaren later komt de pijn weer hard binnen als je voormalige collega een jubileum viert. Rouw vanwege verlies van gezondheid zorgt helaas vaak voor een domino-effect: je rouwt om je verloren gezondheid, om je verloren collega’s, om het niet te vieren jubileum en om het verlies van de gelijkwaardige sociale contacten, die steeds minder worden. Je wereldje wordt hoe langer hoe kleiner.
Dooddoeners
Als christelijke gemeente hebben we de bijbelse opdracht om er voor elkaar te zijn. Ook voor hen die rouwen om verlies van dierbare dingen en dromen. We doen er goed aan om hun verdriet en rouw zeer serieus te nemen. Ga naar hen toe en geef hun de tijd en de ruimte om te vertellen. Bied regelmatig een luisterend oor en neem hun verhaal serieus. Luister met aandacht, zonder te oordelen. Wees geduldig en ga niet te snel pleisters plakken, zo van: ‘je moet het overgeven’, of ‘iedereen heeft wel eens iets’, of ‘kop op, je hebt nog een leven voor je’.
Deze goedbedoelde dooddoeners doen meer kwaad dan goed. Door dit soort uitspraken voelt de rouwende zich in de kou staan en bedenkt hij zich voortaan eerst nog wel twee keer voordat hij iets vertelt. De (levens)behoefte aan verbinding wordt niet beantwoord. Dit heeft tot gevolg dat de rouwende zich verder isoleert, waardoor psychische en lichamelijke problemen kunnen toenemen.
Hartelijke verbinding
Betitel een rouwende ook niet te snel als ‘klamper’ of ‘klager’. Wie zelf ooit de pijn van dit soort rouw heeft gevoeld, zal in zijn benadering zeer mild zijn. Nodig zo mogelijk de ander uit voor een bezoekje, maar leg het initiatief voor een afspraak niet bij hem, want zijn hoofd zit al zo vol en de kans is groot dat hij dit er niet bij kan hebben. Kom daarom zelf met een voorstel. Deze uitingen van gemeente-zijn vallen niet onder het kopje van ‘plichtmatigheid’, maar zullen vorm krijgen vanuit een hartelijke verbinding met de Heere van de gemeente, met Hem Die ons bij elkaar gebracht heeft en onze Leidsman en Gids wil zijn bij deze moeilijke, maar heilzame ontmoetingen. Wie vanuit die houding een rouwende bij wil staan, zal met hem bewogen zijn en op het geschikte moment heenwijzen naar Degene Die woorden van troost gesproken heeft en daadwerkelijk troost kan en wil bieden.
Leven in gebrokenheid
In een vierdelige serie belichten verschillende auteurs hoe je kunt omgaan met lijden dat jezelf of anderen overkomt.
1a Diverse verlieservaringen
1b Het verlies van iemand die nog leeft (M.A. Buitink-Heijblom)
2 Pastorale zorg na verlies (A.C. van Zaanen)
3 Lessen van vervolgde christenen over lijden (Richard Groenenboom)