Aanstaande zondag begint in de Protestantse Kerk een nieuwe periode in het kerkelijk jaar: de zeven lijdensweken. Volgende week woensdag, op 14 februari, begint binnen de Rooms-Katholieke Kerk de veertigdagentijd. Wat zijn de verschillen tussen die twee en hoe waarderen we die?
De zeven lijdensweken staan in het teken van het overdenken van het lijden en sterven van de Heere Jezus. De veertigdagentijd staat in het teken van vasten, bezinning en gebed. Hoe zijn deze twee tradities ontstaan, wat is het verschil en welke verschuivingen hebben plaatsgevonden?
Latere traditie
Reeds in de Vroege Kerk klonk de oproep om te bidden en te vasten. Er werden regelmatig speciale boetedagen uitgeschreven. In de tweede eeuw werd op de paaszondag Jezus’ lijden, sterven en opstanding herdacht. Vanaf die tijd zien we het gebruik opkomen om in de paasweek de doop te bedienen. In de week daarvoor moesten de doopkandidaten vasten en een nachtwake houden. Het paasfeest is het oudste feest van de christelijke kerk. In de vierde eeuw werden de verschillende momenten van het lijdensevangelie verspreid over andere dagen: Palmzondag (de intocht in Jeruzalem), Witte Donderdag (de instelling van het heilig avondmaal) en Goede Vrijdag (de kruisiging van de Heere Jezus).
In de tijd van de Reformatie werd het accent verlegd van het vasten en boete doen door de mens naar het lijden en sterven van de Heere Jezus. Toch was er nog geen sprake van een vastgestelde periode van zeven lijdensweken. Dit traditie kwam pas later stukje bij beetje tot stand. Het is bekend dat de kerkenraad van Dordrecht in maart 1579 besloot om in de weekdienst (‘toekomende dynsdagh’) te beginnen met het behandelen van lijdensstof en dit op zondag te continueren. Ook werd besloten dat in dat jaar het lijdensevangelie vanuit het Evangelie van Lukas moest worden bepreekt.
In de loop van de tijd verschenen er boeken waarin het lijden en sterven van de Heere Jezus werd behandeld. Zo gaf de Dordtse predikant Gosewin Buytendyck in 1635 een boek uit Harmonie van het lijden Jesu Christi.
Zeven lijdenszondagen
Sinds die tijd wordt het steeds meer de gewoonte om in de protestantse kerk om zeven lijdenszondagen aan te houden. Waarom dat getal zeven? Dat is niet helemaal duidelijk. Het getal zeven verwijst waarschijnlijk naar de zeven kruiswoorden. Bovendien is het getal zeven een heilig getal.
In deze periode denken we na over het bittere en smadelijke lijden van de Heere Jezus aan het kruis op Golgotha. Hij heeft daar een volkomen verzoening voor al onze zonden verworven. Hij heeft de schuld betaald, de straf gedragen en de toorn van God gestild. Het laat zich dan ook verstaan dat Goede Vrijdag en Pasen de kern van de Bijbel en het hart van het Evangelie vormen. Paulus zegt: ‘Want ik had mij voorgenomen niets anders onder u te weten dan Jezus Christus, en Die gekruisigd.’ (1 Kor.2:2)
Veertig dagen
De periode van de veertigdagentijd is van oudsher een tijd van inkeer en gebed. Waarom veertig dagen? Het getal veertig speelt in de Bijbel een belangrijke rol. Veertig jaar trok het volk Israël door de woestijn. Veertig dagen verbleef Mozes op de berg Horeb. Veertig nachten bracht Elia door in de woestijn voordat hij de Heere ontmoette op de berg Horeb. En de Heere Jezus werd veertig dagen en veertig nachten door de duivel verzocht in de woestijn.
Aswoensdag is de eerste dag van de veertigdagentijd. Op deze dag laten rooms-katholieken en sommige protestantse gelovigen in de kerk een kruis met as op hun voorhoofd tekenen, het zogenoemde askruisje. Terwijl de priester het askruisje zet, zegt hij doorgaans tegen de gelovige: Memento, homo, quia pulvis es, et in pulverem reverteris. Deze tekst is gebaseerd op de woorden uit Genesis 3:19: ‘Want stof bent u en u zult tot stof terugkeren.’
De as is het overblijfsel van verbrande palmtakken (vaak buxustakken), die het jaar daarvoor gebruikt werden voor de viering van Palmpasen op Palmzondag.
Drie dagen voor Aswoensdag wordt carnaval gevierd. Het woord carnaval is afgeleid van het Latijnse carne levare, dat ‘opruimen van het vlees’ betekent. We denken dan aan deze oproep van Paulus: ‘Dood dan uw leden die op de aarde zijn: ontucht, onreinheid, hartstocht, kwade begeerte, en de hebzucht, die afgoderij is.’ (Kol.3:5 en Gal.5:19)
Verschuivingen
Wanneer we de kerkgeschiedenis overzien, ontdekken we verschillende verschuivingen:
Twee theologische verschuivingen
In de loop van de kerkgeschiedenis is de kerk meer en meer gaan leven op de hoogte van de heilsfeiten. Het hart van het kerkelijk jaar wordt gevormd door Goede Vrijdag en Pasen. Niet meer de vastende, biddende en boetvaardige mens, maar het lijden en sterven van de Heere Jezus Christus staan centraal. Met name in de tijd van de Reformatie is deze theologische verschuiving krachtig doorgevoerd.
Een andere theologische verschuiving heeft te maken met het steeds zwaardere accent op Goede Vrijdag. De balans tussen Goede Vrijdag en Pasen is verschoven ten gunste van het lijden en sterven van de Heere Jezus. Er wordt ontegenzeggelijk veel meer aandacht aan passie dan aan Pasen besteed, terwijl in de Vroege Kerk de gedoopten het heilsfeit van Pasen uitbundig vierden. Zij stonden in de vroege morgen van Pasen met Christus op uit de dood en begonnen aan een nieuw leven met hun opgestane Heere en Heiland.
Een oecumenische verschuiving
In de laatste decennia is er sprake van een toenemende oecumenische openheid. De protestantse traditie van de zeven lijdensweken komt door de toenadering tot Rome en de invloed van de evangelische beweging steeds meer onder druk te staan. In verschillende gemeenten wordt in toenemende mate aandacht besteed aan de veertigdagentijd.
Een seculiere verschuiving
We leven in een seculiere samenleving. Voor de moderne mens is God ver weg. We voelen ons niet meer schuldig tegenover Hem. We hoeven ook niet meer met Hem verzoend te worden. De kern van het lijden en sterven van de Heere Jezus wekt voor de seculiere mens bevreemding op.
In een poging om de aansluiting op de moderne mens te maken past de kerk haar boodschap aan. In plaats van de oproep te laten uitgaan om ons met God te verzoenen en om in vrede met Hem te leven, klinkt de oproep om in vrede met elkaar te leven. En in plaats van het lijden van Christus te overdenken, wordt aandacht gevraagd voor het lijden van mensen.
Dat de aansluiting tussen de kerk en de wereld in deze periode van het kerkelijk jaar verbroken is, blijkt overduidelijk uit de viering van carnaval. Wie aan de eerste de beste carnavalsvierder beneden of boven de grote rivieren vraagt wat het voor hem betekent om de werken van het vlees te doden, wordt met grote glazige ogen aangekeken.
Een praktische verschuiving
In de loop van de laatste decennia hebben allerlei verenigingen, stichtingen en uitgeverijen boekjes uitgegeven om met name kinderen meer te betrekken bij de erediensten. Jaarlijks verschijnt er prachtig materiaal, dat ouders goed kunnen gebruiken in het kader van de huisgodsdienst. Dat is een goede zaak. Maar als ik mij niet vergis, is het meeste materiaal gebaseerd op de veertigdagentijd en niet op zeven lijdensweken.
Het is aan u om deze verschuivingen op hun waarde te schatten. Gezegende lijdensweken toegewenst.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 8 februari 2024. Neem een jaarabonnement(€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!