Wat zegt het ons dat een webinar over ‘christelijk scheiden’ dat de voorbije maand gehouden werd, wel 700 deelnemers telt? Op zijn minst dat er grote pastorale nood is ten aanzien van de beleving van het huwelijk, nood die tot luisteren dringt.
‘Christelijk scheiden’, het blijft een bijzondere woordcombinatie, die ongemakkelijk aanvoelt. Dat moet als eerste gezegd. ‘Christelijk stelen’ of ‘christelijke jaloezie’, daar kunnen we ons immers ook weinig bij voorstellen. Als een instelling van God – die daarmee een heilige instelling is – wil de christelijke gemeente het huwelijk in ere houden, en het is goed dat jongeren en ouderen in de gemeente weten dat dit de standaard is. ‘Wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden,’ schrijft de evangelist Markus. In Hebreeën 13, de brief over de volharding van de gemeente, klinkt het appèl: ‘Laat het huwelijk bij allen in ere zijn.’ Meer dan als een mooie volzin in het beleidsplan moeten deze woorden functioneren in het leven van de gemeente, mag het mede de identiteit van de kerk bepalen.
Onderwijs in de gemeente
Nu we ons voorbereiden op een komend winterseizoen, denkt elke kerkelijke gemeente vast na over het onderwijs over het huwelijk in de catechese, op avonden met jonge stellen. Niet het minst denk ik hierbij aan een open en concreet gesprek dat de ambtsdrager voeren mag in de gezinnen over de vraag hoe je in een ik-gerichte cultuur vormgeeft aan Paulus’ oproep: ‘Mannen, heb uw eigen vrouw lief, zoals ook Christus de gemeente liefgehad heeft en Zich voor haar heeft overgegeven.’ We moeten in een cultuur die haaks staat op het bijbelse spreken, niet weglopen voor woorden als uit 1 Petrus: ‘Geef de vrouw, als de zwakkere, haar eer; u bent immers ook mede-erfgenamen met haar van de genade van het leven.’ Ook voor de getrouwde vrouw is het Nieuwe Testament vol onderwijs, wat leidt tot de vraag: Hoe pas je dit alles vandaag toe?
Tegelijk is met het benoemen van de standaard en de blijvende roeping om positief getoonzette toerusting niet alles gezegd. ‘Want het huwelijk is een prachtig concept, maar tegelijk is het liefhebben in de uitvoering vaak zwaar.’ ‘Sinds de eerste mensen elkaar lief kregen en met elkaar op pad gingen, kwamen er ook relatiebedreigers als egoïsme, angst en sleur mee op reis.’ ‘Zonden als egoïsme, verwaarlozing en vernedering van de ander lijken door de eeuwen heen altijd de kleine broertjes te blijven van vreemdgaan.’ Het zijn zinnen die ik las in het boek Spiegelzalen. Reflecties op huwelijk en scheiding, een nieuwe uitgave van Jan Willem van Dommelen, Maria de Jong-de Kruijf en Anje Slootweg. Dit drietal loopt als advocaat en mediator al tientallen jaren met echtparen op. Hun publicatie lag ten grondslag aan het webinar over of en hoe christelijk scheiden mogelijk is.
‘Ik weet niet wat een huwelijk is’
Een herkenbare constatering in hun boek is dat kerkenraad en gemeente bij spanningen in een huwelijk vrijwel altijd ‘het nakijken hebben’, zelfs niet om twee voor twaalf maar om vijf over twaalf betrokken raken. Het inzicht is er dan dat een echtscheiding onvermijdelijk lijkt, maar de predikant of ouderling dat niet adviseren durft.
Het doet me denken aan het boekje Toch gescheiden. Over de complexiteit van een gebroken huwelijk, dat ikzelf in 2012 redigeerde en dat net als Spiegelzalen een fors deel reserveerde voor levensverhalen van mensen. In een van de (anonieme) vraaggesprekken in Toch gescheiden stelt een vrouw hardop de vraag: ‘Is ons huwelijk al niet ten einde? Sterker, ik weet niet wat een huwelijk is.’ Volkomen leeggezogen was ze. Het maakte dat haar predikant (dienend in de Gereformeerde Gemeenten) zei: ‘Je moet weg bij hem, dit is geen huwelijk.’ Vraagt het om moed om op een punt te komen waarop je voelt dat wijzen op de trouwbelofte niet het pastoraat is dat nu geboden moet worden? Wijsheid is nodig om in die situaties niet weg te kijken, maar leiding te blijven geven.
Het is in deze context dat boven een bijdrage van de christelijke gereformeerde dr. C.P. de Boer uit Sliedrecht in Schuilplaatsperspectief, een uitgave van de stichting Schuilplaats, als kop staat ‘Soms is scheiden geboden!’ Ds. De Boer verwijst naar de overtuiging van Beza en Voetius ten aanzien van scheiding (Calvijn had hij ook kunnen noemen) en merkt op dat ‘de nood van onze tijd dwingt tot herbronning van deze visie’. Het laat zich raden dat hierbij pastorale wijsheid onmisbaar is.
Morele ruimte
Spiegelzalen is een boekje dat kerkenraad, gemeente én beide partners in een spanningsvol huwelijk veel aanreikt, niet alleen aan bijbelse gedachten maar vooral aan levenswijsheid. Tot kerkenraden komt de vraag of ‘volledig uitgeprate echtgenoten’ in de gemeente de morele ruimte voelen om hun verdrietige conclusies te trekken. De omgang van Jezus (Joh.8) met een overspelige vrouw is hier helpend: Hij veroordeelt niet, Hij bevrijdt de vrouw uit angst voor veroordeling én Hij zet haar op een spoor om naar de toekomst goede beslissingen te nemen. De kerk houdt de standaard van het huwelijk hoog, laat een oordeel aan God en werkt aan herstel van verhoudingen.
Zo leren we dat het vasthouden aan de heilzame geboden van de Heere mag samengaan met een luisterende, helpende houding naar de naaste, hij of zij die moeiten genoeg kent. Daarin erkent de kerk dat ‘de beslissing tot echtscheiding een persoonlijke afweging is van draagkracht en verantwoordelijkheden’, die een gemeentelid met God maakt en zich slecht toetsen laat. Aan jarenlang vechten voor je huwelijk kan een mens immers ook kapotgaan? We beseffen hierbij dat gescheiden gemeenteleden veelal een heel streng oordeel over zichzelf hebben, dat hun scheiding blijvend ontwrichtend kan werken en ze schaamte of een gevoel van falen een plaats moeten geven.
De last meedragen
Wat heb je dán nodig? Geen kerkenraad die vooral verlegen is met de situatie, geen ouderling die het min of meer laat afweten nadat de beslissing om uiteen te gaan gevallen is. Geen predikant ook die vooral focust op de schuldvraag en op waarheidsvinding, maar ambtsdragers en gemeenteleden die een last meedragen, die het leven van de ander plaatsen in het licht van Christus. Wie ziet immers – op een breed terrein van het leven – de zonden van zichzelf niet in het leven van de ander? Overigens, laat we ondanks het appèl uit Spiegelzalen en de grote aandacht voor het webinar ‘Christelijk scheiden’ niet over het hoofd zien dat er in het omzien naar elkaar in de gemeente zoveel goeds plaatsheeft. De mooiste dingen in de gemeenten zijn vaak die dingen waarvan niemand iets hoort, de stille aandacht voor de ander, het onopvallende meeleven.
Een relatietherapeut (zelf gescheiden) vertelt in Spiegelzalen dat ‘het ons allemaal overkomen kan’. Treffend en tragisch is het om te lezen dat juist christenen het elkaar moeilijk maken, dat er nauwelijks gescheiden mensen zijn voor wie het geloof samenbindt. Waarom? Omdat ze sterk denken vanuit moreel goed en kwaad, omdat ze soms hun scheiding rechtvaardigen door te accentueren hoe erg de ander was.
Verzoening
Het boekje van Van Dommelen, De Jong en Slootweg begint met bijbels onderwijs, dat geen complete theologie van het huwelijk wil zijn. In de focus op de Bergrede komen ze bij de ooit gedane belofte om naar de ander nederig, zachtmoedig, barmhartig, integer en vredelievend te zijn. In navolging van Nico van der Voet doen ze de oproep om die belofte naar de ander bij het beëindigen van een huwelijk vast te houden, een belofte die een nieuwe invulling kan krijgen, zoals het de ander hooghouden naar de kinderen toe, naar de mensen om ons heen.
Kan dit een weg naar verzoening openen, verzoening die betekenisvol is voor het verdere leven van gescheiden mensen? De predikant die in Spiegelzalen aan het woord komt, ‘durft te zeggen dat verder levensgeluk en geloofsontwikkeling op die verzoeningsbereidheid scharniert’. Is dat niet een verkieslijker weg dan energie besteden aan ‘het vernietigen van je naaste’? Vandaag is de christelijke gemeente naast allerlei vormen van catechese over het huwelijk ook geroepen dit proces te steunen.
Het huwelijk afsluiten
Over ‘schuldloos gescheiden zijn’, over echtscheiding en hertrouwen is veel geschreven. Spiegelzalen verwoordt ook hier praktische wijsheid: laten gescheiden huwelijkspartners hun huwelijk niet alleen juridisch maar ook spiritueel hebben afgesloten…, als jouw nieuwe liefde pijn en eenzaamheid moet verdoven, is dat meestal een recept voor een volgend hoofdstuk liefdesellende… met de rugzak van het eerdere huwelijk zal het nóg moeilijker worden dit tweede huwelijk goed te houden enz.
Op zondag komt de gemeente samen, onder de bediening van de verzoening. De Heere steekt Zijn hand naar verloren zondaars uit. Gods initiatief is dat, wat maakt dat ik me evenzeer verzoenen moet met mijn naaste. De kerk als gemeenschap die weet en leeft van verzoening, wie wil daar niet bij horen?