Drie eeuwen Joods leven

Op de dag in 1943 dat de vader van Morie de Liever vijf enkeltjes Vught kocht, kwam er een voorlopig einde aan drie eeuwen Joodse aanwezigheid in Nijkerk. Van de ruim zestig Joden woonde er niemand meer in zijn eigen huis, schrijft Arie Kok.

Een paar gezinnen kozen voor onderduik, de meerderheid nam de ‘extra’ trein die hen naar Kamp Vught bracht. Slechts een enkeling keerde terug. De sjoel aan het Singel zou nooit meer in gebruik genomen worden. De hertenleren thorarol, die al meer dan twee eeuwen in de ark werd bewaard, verhuisde naar de synagoge van Amersfoort, waar hij nog altijd staat.

In mijn onlangs verschenen roman Morie vertel ik dit verhaal van de verdwijning van de Nijkerkse gemeenschap van Israëlieten, zoals ze toen nog werden aangeduid, vanuit één jongen. Als Morie acht is, vertelt zijn vader hem over de hertenleren thorarol, die in de ark voorin de sjoel werd bewaard. Ooit was hij meegenomen door Abraham Levi, die zich in 1670 met zijn familie in Amsterdam vestigde. Vanuit Venetië waren ze naar het noorden getrokken. Ze noemden hem Italiaander. Hij startte een onderneming in de tabakshandel. De tabak viel niet onder het bewind van de gilden, wat voor Joden verboden terrein was.