column

November 1813

Niemand denkt er in deze herdenkingsmaand aan, maar precies 200 jaar geleden ontsnapte de Nederlandse christenheid aan een ramp.

Het plan lag klaar bij onze minister van eredienst in Parijs, Félix Bigot. Het Hollandse deel van het Franse keizerrijk zou ook in religieus opzicht worden aangepast aan de napoleontische wetgeving. Alle kerken zouden hun zelfstandige organisatie verliezen, alle geestelijken moreel en financieel aan de leiband van de staat worden gelegd.

Mijn collega Joke Roelevink heeft het conceptdecreet onder ogen gehad. Een ambtenaar had de beoogde invoeringsdatum erop geschreven. Novembre 1813. Alleen de dag ontbrak nog.

Goddank verloor Napoleon de volkerenslag bij Leipzig. Op 20 november proclameerde een Haags driemanschap het herstel van onze onafhankelijkheid. Tien dagen later landde erfprins Willem in Scheveningen.

De Nederlandse Hervormde Kerk bleef voorlopig functioneren volgens het stapeltje provinciale regelingen waar wij het nietje van ‘de Dordtse kerkorde’ doorheen slaan. In feite heerste al 200 jaar een versnipperd gewoonterecht waarin hoogst nodig moest worden gesnoeid. Al eerder was hiervoor een commissie aan de slag gegaan. Toen het onheil van de Franse staatskerk was afgewend, kon zij de draad weer oppakken.
Zeker, in de nieuwe nationale kerkorde kreeg het nieuwe staatshoofd de status van opperkerkvoogd. De Oranjekoning genoot veel vertrouwen. Het in 1816 ingevoerde Algemeen Reglement bracht rust in ’s Heeren tent. Het steunde een generatie lang op een stevig draagvlak in kerk en samenleving.
En de Formulieren van Enigheid dan? Ach, het ging maar om een kerkorde, die ruimte wilde geven aan gezamenlijk christendom ten behoeve van de gehele natie. Ieder bleef vrij naar oud gereformeerd belijden te geloven en prediken. De leertucht was al heel lang een dode letter.

Tegenover al het lelijks dat rond 1834, 1886, 1906, 1951 en 2004 is gezegd, doe ik graag een goed woordje voor 1816. Het Algemeen Reglement was een zegen voor Nederland, zeker in het licht van de ramp waarvoor de vaderlandse kerk in 1813 werd bewaard.
Eerherstel is een groot woord, maar voor hernieuwd begrip en historische herwaardering is het hoog tijd. Voor 1618 is al aandacht genoeg, nu ook graag voor 1816.

Fred van Lieburg