blog

‘Iemands eenzaamheid verlichten, dat kunnen we allemaal’

Tijd voor de naaste

Hoe functioneert het sociale en maatschappelijke leven in Nederland? Boeren en bouwers trekken al protesterend naar Den Haag, de politie komt mensen te kort...

…in ziekenhuizen was de eerste landelijke staking, schoolklassen worden naar huis gestuurd. Wat kan de kerk betekenen?

Als je geen deskundige bent inzake overheidsfinanciën en de inrichting van het openbare leven, dan ben je verbaasd over hoe het leven in ons land uit de rails dreigt te lopen. Zeker, het klimaatbeleid zal miljarden aan uitgaven kosten, maar tegelijk is waar dat de economische recessie van 2013 achter ons ligt en er voldoende geld verdiend lijkt te worden. En toch, op vele terreinen klinkt dat mensen hun werk niet naar behoren kunnen uitvoeren. 

Politie

Neem de politie. Omdat ‘deze wereld in het boze ligt’ (1 Joh.5:19), kun je van rechercheurs en agenten er gewoon niet te weinig hebben. De personeelsproblemen van de Nationale Politie zijn echter groot. Te weinig agenten op straat, te veel rechercheonderzoeken op een grote stapel. Neem alleen Amsterdam, waar burgemeester Halsema vorig jaar al om 500 extra agenten vroeg, waar de Wallen vergeleken werden met ‘een wetteloze jungle van drugsdealers, zakkenrollers en dronken toeristen’. Eind november maakte de burgemeester bekend dat sommige politiebureaus ’s avonds en ’s nachts dichtgaan. Het team dat zich richt op zware misdaad, wordt opgeheven, maar níet omdat er geen zware misdaad meer is…

Deze zomer werd op verschillende plaatsen in ons land aan agenten op vrijwillige basis gevraagd eerder terug te komen van vakantie. Dienstroosters werden anders niet gevuld. Tja, waarom kiezen mensen minder voor een baan bij de politie? Het betreft toch dienstverlening aan de naaste? 

Zorg en mantelzorg

Voor het personeelstekort in de zorg wordt voor de komende jaren het woord ‘dramatisch’ gebruikt, niet verwonderlijk als de vergrijzing op ons netvlies staat. Verpleging, verzorging én thuiszorg gaan moeilijke tijden tegemoet. Met een persoonlijke brief probeerde minister Hugo de Jonge in oktober voormalig medewerkers in de zorg te bewegen terug te keren in hun oude beroep. In totaal 3000 mensen krijgen post van de minister van volksgezondheid.

Op 20 november deden negen op de tien ziekenhuizen mee met de landelijke staking en werd er gesproken over ‘witte woede’. Zwaar werk en hoge werkdruk maken dat om meer salaris gevraagd wordt. Maar, gaat geld dit probleem oplossen? Het betreft toch dienstverlening aan de naaste?

We hebben het dan nog niet over de manier waarop je in zo’n situatie als christelijke of reformatorische instelling je identiteit kunt waarmaken. In de gehandicaptenzorg komt het voor dat uitzendkrachten zonder christelijke achtergrond van een papiertje een gebed voorlezen.

En neem ons persoonlijke leven, onze eigen familie. Daarin zorgen we naar vermogen voor de naaste. Vijf weken geleden meldde het Sociaal en Cultureel Planbureau dat het tekort aan mantelzorgers sterk stijgt. Overbelasting dreigt voor mensen die hun naasten concreet willen dienen. Alleen al in Amsterdam zijn 10.000 mantelzorgers overbelast.

Onderwijs

En neem het onderwijs. Deze week sluiten zestien Amsterdamse basisscholen vanwege het lerarentekort hun deuren. ‘Het onderwijs zit in een diepe crisis en onze leerlingen zijn de dupe,’ klinkt het. ‘Er moet structureel meer geld bij,’ zegt de woordvoerder van de onderwijsvakbond AOb. Volgende maand wacht ons land een tweedaagse onderwijsstaking. Maar, gaat een hoger salaris dit probleem oplossen? Het betreft toch dienstverlening aan de naaste? 

Armoede

Als we het maatschappelijke verbinden met het sociale, komen we bij de armoede in Nederland. Juist vorige maand presenteerden de Protestantse en de Rooms-Katholieke Kerk hun driejaarlijkse armoedeonderzoek, opdat de overheid weet welke knelpunten de kerk signaleert, opdat de overheid weet op welke terreinen de kerk in de samenleving dient. Nu, het rapport laat ons zien wat ons te doen staat, nu de kloof tussen arm en rijk groeit, nu de problemen van bezoekers van inloophuizen groter worden, nu het aantal dak- en thuislozen groot blijft – al kent ons land tegelijk 179.000 miljonairs.

Uit dit rapport blijkt dat de kerkelijke betrokkenheid bij projecten die directe aandacht en hulp bieden aan kwetsbare groepen, toegenomen is. In 2015 deden 49.000 mensen een beroep op de kerk, in 2018 ruim 62.000. Diaconale organisaties werken laagdrempelig en mensgericht. Het is een zegen als dit over de christelijke gemeente gezegd kan worden, wat ook geldt voor de conclusie dat kerken zonder onderscheid van personen helpen en vooral op het terrein van de eerste levensbehoeften. Mooi is eveneens om te lezen dat kinderen in armoede vrij goed in beeld zijn.

Een ander sociaal probleem benoemde minister Hugo de Jonge op de laatste zondag van november in zijn ‘preek van de leek’: ‘Meer dan de helft van onze ouderen voelt zich eenzaam. Dat probleem is zo groot dat nauwelijks te overzien is hoe we dat moeten aanpakken.’ 

Roeping van de kerk

Zeggen we, samenvattend, niet: mensen te weinig om naar de ander om te zien, om de ander te dienen? En moeten we als welvarend land ons daar gezamenlijk niet voor schamen? Het is in elk geval een aangrijpende constatering dat het de overheid aan menskracht ontbreekt om haar roeping uit te voeren om de publieke gerechtigheid te bevorderen, voor de kwetsbaren te zorgen. Moeten we de zware misdaad haar gang laten gaan, wachtlijsten hanteren voor waar acute nood is?

In deze context mag de kerk haar roeping verstaan. Allereerst raakt dat haar eigen gemeentelijke leven. Ook in vrij grote wijkgemeenten is bezinning op hoe er voldoende vrijwilligers gevonden blijven worden om het (jeugd)werk doorgang te laten vinden geen uitzondering. Het is in elk geval een stimulans voor de ambtsdragers om de gaven in de gemeente op het spoor te komen en op vruchtbare wijze in te zetten.

In het catechetische onderwijs van de kerk mogen we jongeren leren op welke wijze ze de Heere met hun leven en hun talenten kunnen dienen. Het lijkt relevanter dan ooit. In elk geval mag het woord ‘carrière’ in bijbels licht gezet worden. Op dit punt zouden we meer wereldgelijkvormig kunnen zijn dan we zelf doorhebben. In een preek over Psalm 100 zei ds. J.J. Poort – op voor wie hem gekend heeft kenmerkende wijze – ooit: ‘Wij willen U niet dienen, wij willen vérdienen.’ Het is een vraag welk woord in de weegschaal van mijn leven het meeste gewicht krijgt. 

Marktwerking

Voor de inrichting van de samenleving kijken we als eerste naar politiek en overheid. Wat de zorg betreft is marktwerking slecht – hoe kan het bij het karakter van een ziekenhuis horen dat het failliet gaat? Ook als ZZP’er in de zorg kun je meer verdienen en meer eisen stellen, maar hoe verhoudt zich dit tot een baan in de zorg? (Uiteraard is er niets mis met een passend salaris.) Gelukkig erkennen velen de doorgeslagen marktwerking, CDA-minister De Jonge voorop. Ook een liberaal principe als keuzevrijheid voor patiënten is niet goed. CU-leider Gert-Jan Segers schrijft in zijn recente boekje De verloren zoon en het verhaal van Nederland dat ‘overheden hun burgers steeds minder als burgers zijn gaan beschouwen en steeds meer als calculerende klanten’.

In de kerk is naast de zorg een baan in het onderwijs vanouds gestimuleerd. Luther hechtte zo sterk aan het werk van de christelijke leerkracht dat hij van een ambt sprak. Het is de taak van de overheid om in elk geval de administratieve taken voor een leerkracht sterk te verminderen, zodat de concentratie op het onderwijs blijven kan. Niet elke vordering van een kind hoeft genoteerd te worden… 

Buurvrouw

Wie de nood van zijn naaste ziet, te beginnen bij de buurvrouw, mag de stem van zijn hart volgen. Zo zei minister De Jonge het in zijn preek: ‘Iemands eenzaamheid verlichten of doorbreken, dat kunnen we allemaal. Gewoon door iemand in het portiek eens aan te spreken.’

In Zwolle heeft de burgerlijke gemeente vanwege eigen bezuinigingen recent de plaatselijke kerken benaderd om samen hulp te verlenen aan kwetsbare mensen. Betekenisvol is dat, en kansrijk, als de kerken zo de daad bij hun woord kunnen voegen – overigens zonder iets van een verborgen agenda. Blijkbaar ligt dit punt divers in Nederland: op de recente studiedag van de Gereformeerde Bond over ‘Omgaan met lijden’ vertelde een diaken dat hij vanwege zijn levensovertuiging niet welkom was om mee te doen aan het werk van de voedselbank. Laten we hierin maar blijven bij de wijsheid van Prediker (9:10): ‘Alles wat uw hand vindt om te doen, doe dat naar uw vermogen.’ 

Het kenmerk van een christen is de liefde, en bij liefde hoort dienen. (Gal.5:13) Deze adventsweken leren het me opnieuw en verdiepen mijn motief om beschikbaar te zijn voor de ander: ‘Want ook de Zoon des mensen is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen.’ (Mk.10:45) Van Zijn leven was dit de kern.

P.J. Vergunst