Als Het Doek Is Gevallen
Het doek is gevallen. Je hebt te horen gekregen dat jullie uit elkaar gaan en je leven staat op zijn kop. Je eens zo dierbare partner lijkt zijn of haar leven te kunnen vervolgen, terwijl jij nog moeite hebt om te bevatten wat er gaande is.
Terwijl de man of vrouw wiens echtgeno(o)t(e) wil vertrekken heen en weer wordt geslingerd door alle emoties, moeten er allerlei afspraken worden gemaakt. Van de ouders wordt verwacht dat ze de zaken voor alle partijen goed behartigen. Ouders die dit aanvankelijk van plan waren, zie ik vaak vastlopen.
De vorige keer zagen we al dat de één veel verder in het proces van losmaken kan zijn dan de ander. Degene die verder is, wil het snel en goed geregeld hebben, terwijl de ander niet zo snel mee kan en het nodig heeft dat er begrip komt voor waar hij of zij doorheen gaat. De teleurstelling die partners over en weer ervaren, zorgt ervoor dat telkens de vlam in de pan slaat en men steeds verder en dieper in een strijd belandt. Dat wat ze aanvankelijk niet wilden, gebeurt. Kinderen willen niets liever dan dat ouders het goed regelen met elkaar en stoppen met ruziën.
Oude rekeningen
Met de term ‘in het belang van het kind’ lijkt het soms wel of ouders zich het recht verschaffen om te strijden, in plaats van dat ze inzien dat strijd sowieso schadelijk is. Als de strijd tussen ouders hoog oploopt en zich verhardt, spreekt men van een vechtscheiding. Ouders denken dat ze strijden voor het belang van het kind en zijn vanuit een soort oerdrift tot haast alles bereid. Helaas gaat het gevecht veelal over hun eigen wrok, pijn of teleurstelling, zonder dat men het zelf in de gaten heeft. Ze voelen zich verongelijkt en kunnen, omdat er nu meer afstand is gekomen, opstaan (soms na jarenlange onderdrukking) en voeren het gevecht feller dan ooit tevoren. Ze dienen daarmee als het ware hun eigen oude rekeningen van verdriet, teleurstelling en onmacht in bij de andere partij, zonder het zelf te beseffen. Ze strijden voor erkenning van wat ze nooit eerder kregen en helaas nu ook niet gaan ontvangen.
Wanneer er sprake is van persoonlijkheidsproblematiek, kan dit de strijd nog verhevigen. Anderzijds gebruiken ouders dit juist als wapen om de andere ouder een hak te zetten. Normaliter is geen enkele ouder ertoe te bewegen zijn kind naar oorlogsgebied te zenden, maar door zó te handelen, brengen ze onbedoeld hun kinderen naar dit oorlogsgebied.
Onvolmaakte ouder
Kinderen kunnen over het algemeen redelijk goed leven met de onvolmaaktheden van ouders. Ze zijn niet gebaat bij een gevecht daarover. Vergeet nooit dat je kinderen ook de genen dragen van die ouder, ze zijn er dankzij hem/haar. Kinderen zijn meer gebaat bij ondersteuning in de omgang met de andere ouder, zeker ook wanneer hij of zij meer moeite heeft met het vormgeven van goed ouderschap. Kinderen lijden onder harde woorden van ouders, of onder het stille, geniepige gevecht. Ze voelen dan niet de ruimte om van de andere ouder te houden, hoewel de ouder misschien zegt dat ze deze ruimte wel krijgen. Daden zeggen meer dan woorden. Een kind vóélt of je dit meent.
Kinderen hebben het nodig om van beide ouders te ontvangen én ook aan beide ouders te kunnen geven. Een kind dat geen contact meer heeft met de andere ouder, wordt hierin beperkt en blijft daardoor in de schuld staan bij die ouder. Hierdoor wordt hij belemmerd in zijn ontwikkeling. Misschien zegt het kind dat hij niet naar de andere ouder toe wil. Mag ik de ouder vragen, zegt dit écht iets over de andere ouder, of zou het ook iets kunnen zeggen over de ruimte die de ene ouder aan het kind geeft om van die andere ouder te houden? Het vraagt moed hier eerlijk over na te denken. Er zijn ook ouders die de uitspraken van het kind dat hij niet naar de andere ouder wil, als munitie gebruiken om de ander neer te halen.
Schrijnend
Helaas zijn er ook situaties waarin het voor het kind echt beter is dat hij geen contact heeft met de andere ouder. Maar ik ken veel schrijnende gevallen waarbij ik me afvraag of dit goed is beoordeeld. Is de ouder hierop aanspreekbaar door de juiste persoon?
Ouders zijn – vanwege hun eigen emotionele pijn – veelal niet goed in staat dit objectief te beoordelen; in dat geval kan een gesprek met een professional verstandig zijn. Zo kunnen ouders samen onderzoeken wat de onderliggende motieven zijn en waardoor de strijd wordt gevoed. Daarmee voorkomen ze dat hun kinderen de schuld betalen van de openstaande rekening van de een aan de ander. Het grootste cadeau dat je je kinderen kunt geven, is dat de ouders de scheiding gaan verwerken.
Verwerking
Mijn ervaring is dat naarmate de ouder zelf de scheiding meer gaat verwerken, de strijd stopt. Hij of zij krijgt meer oog voor wat bijdraagt aan een goede ontwikkeling van de kinderen. Verwerking kun je onderverdelen in een aantal stappen (zie ook het boek: Leven met scherven). Verzet maakt plaats voor acceptatie van de breuk. Je gaat vervolgens onder ogen zien wat de gevolgen van de scheiding zijn op de verschillende terreinen van je leven: zakelijk, psychisch, emotioneel, sociaal en geestelijk.
Om enkele voorbeelden te noemen: het betekent bijvoorbeeld op zakelijk terrein dat iemand moet verhuizen en van een klein inkomen moet rondkomen. Op psychisch vlak kun je denken aan verlies van gevoel van eigenwaarde. Door alle stress en het gevoel er alleen voor te staan ontstaan lichamelijke klachten en door het slechte slapen raakt iemand uitgeput. Op sociaal terrein veranderen relaties, soms verliest de betrokkene mensen en ontdekt hij of zij wie echte vrienden zijn. Op geestelijk terrein kan het flink stormen. Iemand kan zich door God in de steek gelaten voelen of Hem als minder betrouwbaar ervaren, omdat Hij niet heeft ingegrepen.
Het zal duidelijk zijn dat dit leidt tot een doorworstelen van een palet van emoties, dat is de volgende stap – om uiteindelijk te wennen aan het leven in andere vorm en de draad weer wat te gaan oppakken. Wanneer de betrokkene daar zijn of haar doel weer in kan vinden, kan hij of zij stap voor stap worden geheeld. Verwerken resulteert erin dat de angel er als het ware uit gaat, waardoor iemand niet meer zo snel wordt getriggerd. Hij of zij is minder gericht op de ander en kan ook kijken naar eigen gemaakte fouten, zonder de eigenwaarde te verliezen. Hij of zij leert de ander los te laten, waardoor er bijvoorbeeld weer ruimte komt om van harte voor hem of haar te bidden.
De-escalatie
Daar waar hulpverlening is gericht op het weerkeren van de rust in het gebroken gezin door de situatie te leren accepteren, krijgt men soms vanuit de kerk of van andere betrokkenen het advies niet mee te werken aan de scheiding. Hoewel ik de beweegredenen van de kerk begrijp, vind ik het wel zorgelijk, omdat de kerk op deze manier brandstof levert voor strijd, een strijd die schadelijk is voor kinderen en ook voor beide ouders.
Ik zou ervoor willen pleiten dat betrokkenen zich bezinnen op welke rol zij hebben in dit geheel. Iemand steunen in deze moeilijke tijd betekent niet altijd dat je instemt met alle stappen die iemand wil zetten. Betrokkenen hebben hun gevoelens die mee resoneren. Je vindt er zelf ook iets van. De omgeving hoor je vaak zeggen dat ze het zo erg voor de kinderen vinden, maar durven we de strijdende ouder ook – op een zorgvuldige manier – aan te spreken? De omgeving kan een positieve rol spelen in de de-escalatie van de strijd.
Enkele adviezen
Ouders roep ik op om zelf de openstaande rekening met de ex-partner op te lossen, misschien zelfs wel door die kwijt te schelden. Het is goed om te beseffen dat niemand een ander kan veranderen en het beter is om te kijken hoe we zelf kunnen veranderen en leren verdragen en het beste ouder kunnen zijn voor ons kind. We leven in een wereld waarin we denken alles te kunnen veranderen. Net zo min als een dokter iedere zieke kan genezen, kan hulpverlening iedere psychische of psychiatrische zieke herstellen. We ontmoeten de pijnlijke werkelijkheid van de gebrokenheid. Laten partners proberen om oog te hebben voor het feit dat de ex-partner in een andere fase zit. Laten moeders de moeder blijven die ze altijd zijn geweest, daarin zijn ze betrouwbaar voor de kinderen. Laten vaders hun kinderen niet omkopen, maar interesse tonen voor wie ze zijn, voor hun hobby’s, vrienden en school. Laten ambtsdragers de strijd niet verhevigen en het probleem dat zij zelf creëren door vooral de letter van de wet te volgen, niet doorschuiven naar de hulpverlening. Jeugdouderlingen/kinderwerkers en zij die actief zijn in het pastoraat, doen er goed aan om oog te hebben voor de kinderen en hun de ruimte te geven hun verhaal te doen en hun vragen te stellen. Kinderen worden vaak vergeten. Grootouders kunnen hun pijn met anderen delen, zodat dit de strijd niet aanwakkert. Laten ze gewoon grootouder voor de kleinkinderen zijn en ouder voor hun kind op de manier die bij hen past. Laten gemeenteleden met de familie afstemmen en aan hen vragen hoe ze kunnen helpen.
Echt medeleven
Wie de echt breekt omdat hij of zij écht niet anders kan, ontmoet soms zo weinig echt medeleven. Het is opmerkelijk dat de kerk voor elke zonde vergeving predikt, maar dat iemand die een scheiding meemaakt, deze houding niet vaak ontmoet. Hoe kunnen we als christenen meer de houding hebben van de Heere Jezus, Die in het zand schreef toen men de op overspel betrapte vrouw bij Hem bracht? Terwijl de wetgeleerden Hem opriepen om recht te doen door haar te stenigen, zag Hij naar haar op en toonde de weg van vergeving, door haar te laten gaan met slechts een korte opdracht: ‘Ga heen en zondig niet meer.’
Laten we stoppen met veroordelen en zoeken naar hoe we om het gescheiden paar heen kunnen staan met een hart dat de vrucht van de Geest uit Galaten 5 weerspiegelt.