Als het wereldbeeld verandert
In het nadenken over de verhouding van geloof en wetenschap spelen ook andere gedeelten dan Genesis 1-3 een rol. In het bijbelstudieboekje Onderzoek alle dingen bespreekt prof. dr. G. van den Brink enkele daarvan. De rode draad is de verhouding tussen Bijbel en wetenschap.
De scheppingsgeschiedenis komt aan de orde, maar ook onder andere de zonde (Rom.5:12- 21), het wereldbeeld achter de Bijbel (Ex. 20), de stilstaande zon (Joz.10) en de bijbelse toekomst (1 Kor.15:35-49). Elk hoofdstuk sluit af met gespreksvragen en een alternatieve groepsverwerking. Dit boek is geschreven om persoonlijk te lezen en geschikt om te bespreken in groepsverband. De auteur denkt daarbij allereerst aan studenten, maar ook aan kringwerk in de gemeente.
Veranderd wereldbeeld
Ons wereldbeeld is door de natuurwetenschap ingrijpend veranderd. De wereld en het leven zijn ‘onttoverd’. Kun je in zo’n tijd de Bijbel serieus nemen? En heeft de Bijbel op haar beurt ook iets te zeggen over de hoge vlucht die wetenschap en techniek genomen hebben? ‘Als we er voor de zekerheid van uitgaan dat de evolutietheorie min of meer klopt, lukt het dan nog om een overtuigende uitleg te geven van belangrijke bijbelpassages die een andere kant op lijken te wijzen, of wordt dat gekunsteld?’ Maar ook: ‘Kan de Bijbel in dit geval zelf misschien licht werpen op doel en zin van heel de evolutionaire geschiedenis?’ Hierbij wil de auteur geen antwoord opdringen, maar geeft hij de dingen ter overweging.
Nu, dat overwegen gebeurt als vanzelf. Zonder veel kennis van de onderhavige discussie heb ik het boek met aandacht gelezen. En al lezend word je breed geïnformeerd op een toegankelijke manier. De verschillende onderwerpen worden in het licht van de Bijbel gezet. Met name het hoofdstuk over evolutie en het einde van de kosmos heb ik geboeid gelezen.
Onze hoop is, dunkt me, ten minste zo belangrijk als de discussie over het begin.
Toevoeging
Van den Brink geeft zijn gedachten ter overweging. De achterflap vertelt: de resultaten zijn zonder meer opmerkelijk en geven te denken. Over dat laatste: bij alle waardering, soms gaat het mij ook wel erg snel.
Van den Brink snijdt het hermeneutisch onderscheiden van betekenis en strekking aan. Het tweede gebod heeft ons nog steeds veel te zeggen (strekking), ook al delen wij niet het wereldbeeld achter deze tekst (betekenis).
Terecht legt hij er de vinger bij dat we echter bij het vierde gebod veel voorzichtiger worden om betekenis en strekking te onderscheiden, met name in de verwijzing naar de schepping in zes dagen. Op dit punt raak ik de schrijver echter ook kwijt. Met een beroep op bijbelgeleerden worden hier Gods gebod en de motivering daarvan (die in Deuteronomium anders is dan in Exodus) uiteen gehaald. Het gebod is met Gods vinger in steen geschreven – de motiveringen zijn een toevoeging (zij het onder leiding van de Heilige Geest). Mij dunkt dat we op zo’n punt moeten doorvragen aan de kritische bijbelwetenschappers waarop zij deze uitspraken baseren. De tekstkritiek geeft hier, voor zover ik zag, geen aanleiding toe. Kortom, hier is in een paar bladzijden veel om te overwegen.
Vóór Adam en Eva
Hetzelfde ervoer ik bij de interpretatie van de twee scheppingsvertellingen in Genesis. Het blijkt al lezend te passen in de idee van langdurige geleidelijke schepping. Er is een mensheid (Gen.1:26-27) vóór de schepping van Adam en Eva (Gen.2:4 e.v.).
Ik begrijp dat dit boek niet de plaats is om dit uit te diepen, maar kijk daarvan op.
Aarzeling
De thematiek is complex en dat maakt me bescheiden. De kracht van dit boekje is dat de auteur niet wegloopt voor de indringende vragen die de wetenschap ons stelt. Op toegankelijke wijze wordt dat aangeboden aan de lezer. De vragen die hier aangesneden worden, komen veel gelovige studenten tegen. Als gesprekspartner naast andere christelijke stemmen kan dit boekje voor hen zeer dienstig zijn.
Of de gemiddelde gesprekskring in de gemeente hiermee vruchtbaar uit de voeten kan? Ik aarzel daarbij. Niet dat in de gemeente dergelijke vragen niet leven, maar het vraagt om goede leiding om dat gesprek vruchtbaar te laten zijn.
Gijsbert van den Brink, Onderzoek alle dingen. Bijbelstudies over geloof en wetenschap, KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 160 blz.; € 14,99.