Anders dan vrouwen
Over mannen en pastoraat bestaan allerlei vooroordelen: mannen beleven hun geloof niet zo diep, ze hebben geen behoefte aan pastorale gesprekken, ze haken sneller af. Wat klopt er van deze vooroordelen en hoe kan ‘de man’ in het pastoraat het beste benaderd worden?
Bij een bezoek aan een boer krijg ik eerst een rondleiding door de stal, omdat de boer net een melkrobot heeft aangeschaft. Tijdens de gang door de stal vertelt de man het een en ander over zijn bedrijf en over zijn koeien. Als we een tijdje in de stal geweest zijn, gaan we naar binnen. De boer trekt zijn klompen uit en ik mijn schoenen. Op onze sokken gaan we naar binnen, naar de keuken. Er wordt koffie gezet en tijdens het koffiedrinken vertelt de boer op een andere manier wat hem bezighoudt.
Minderheid
In mijn agenda staat een afspraak met een vrouw die lid is bij onze kerk. Haar man is geen lid. Nadat ik aanbel, doet de man open. Ik mag binnenkomen, zegt hij, maar zijn vrouw is er niet. Ik heb hier toch een afspraak staan en besluit mee naar binnen te gaan. Dan vertelt hij zijn verhaal en legt uit waarom hij niet gelovig is, maar zijn vrouw wel in haar keuze respecteert.
Een man belt mij op om te vertellen dat zijn vrouw ernstig ziek is opgenomen in het ziekenhuis. Ik bezoek haar enkele keren in het ziekenhuis en zie hoe haar man met haar omgaat. Als de vrouw overleden is, kom ik bij hem thuis om de dienst voor te bereiden. De kinderen zijn er ook. Ik zie hoe de kinderen hun vader willen steunen. Met elkaar vertellen ze wie de overledene is geweest.
Zomaar wat voorbeelden van hoe mannen in het pastoraat in beeld komen. Pastorale gesprekken met mannen komen minder vaak voor dan met vrouwen. David Kuratle en Christoph Morgenthaler schatten in hun boek Männerseelsorge dat in dertig procent van de pastorale gesprekken een man aanwezig is. Mannen zijn ook minder in beeld voor een pastoraal bezoek, stellen Kuratle en Morgenthaler. Nogal eens is de gedachte dat een man niet geïnteresseerd is in geloof of van de kerk weinig moet weten.
Ingewikkeld
Voor veel mannen is de band met de kerk ingewikkeld. Zo luidt een Duitse kerkelijke vereniging voor mannen al enkele jaren de noodklok: mannen zijn oververtegenwoordigd in de groep kerkverlaters. Als ik aangeef dat nogal wat mannen het moeilijk hebben met en in de kerk, krijg ik meestal verbaasde reacties: de kerk is toch heel lang door mannen gedomineerd? Hoe kan de kerk dan een omgeving zijn waar veel mannen zich niet gemakkelijk thuisvoelen? Dat komt omdat dé man niet bestaat. In de loop van de tijd hebben steeds verschillende typen mannen in de kerk aan het roer gestaan, waardoor andere typen mannen zich niet thuis voelden in de kerk. Nu er veel meer vrouwen in de kerk actief zijn, kunnen er ook weer bepaalde typen mannen zijn die voor zichzelf geen plek meer in de kerk zien.
Dat er meer vrouwen in de kerk actief zijn, is niet de voornaamste factor voor mannen om de kerk te verlaten. Voor hun idee gaat het in de kerk om thema’s die hen niet bezighouden. De kerk heeft geen relevantie voor hun leven. Dat er meer mannen zijn onder de kerkverlaters, heeft er ook mee te maken, dat zij over het algemeen makkelijker dan vrouwen zich ergens van terugtrekken en zich niet voor anderen verplicht voelen om toch lid te blijven.
Andere normen
Zijn mannen anders dan vrouwen? Tussen mannen en vrouwen zijn heel wat overeenkomsten. Daardoor vindt niet elke man het prettig om een scherp onderscheid te maken tussen mannen en vrouwen. Ook voelt niet elke man zich op zijn gemak in een gezelschap van alleen maar mannen en heeft niet elke man de behoefte om zich bezig te houden met specifieke ‘mannendingen’. Toch is het zinnig om wel na te denken over het specifieke van pastoraat aan mannen. Er is namelijk wel een onderscheid tussen mannen en vrouwen. Dat onderscheid is niet alleen biologisch van aard, maar komt ook doordat de opvoeding van mannen anders is geweest. Zeker in het verleden. Jongens in de opvoeding kregen met andere normen te maken dan meisjes. Die normen werden hun niet altijd expliciet uitgelegd maar door het voorbeeld van de mannen in hun omgeving kregen ze die toch mee. Voor jongens was het namelijk veel minder gebruikelijk om emoties te tonen. Bij een sterfgeval in de familie bijvoorbeeld zagen de jongens dat de mannen probeerden hun emoties in te houden. Vaak kregen ze ook te horen dat ze flink moesten zijn.
Omgaan met verdriet
Meisjes leerden in hun opvoeding veel meer dan jongens om hun emoties te uiten. Jongens hebben in mindere mate geleerd hoe ze toegang konden krijgen tot hun emoties. Ze stoppen die weg en negeren de negatieve emoties die daarbij komen kijken. Het gevolg is dat ze innerlijk vast kunnen lopen. Dat kan zich uiten in een toenemende agressie naar hun naasten toe. Of door een toenemende verstilling: ze gaan steeds minder over zichzelf vertellen en steeds minder van zichzelf laten zien.
In hun boek Als de man verliest. Omgaan met tegenslag, verdriet en rouw beschrijven Wim van Lent en Tim Overdiek dat mannen bij de hulpverlening aankloppen, omdat ze door hun vrouw gestuurd zijn. Ze komen alleen uit zichzelf als er iets goed mis is gegaan: als ze door het lint gegaan zijn, als hun relatie op springen staat. Dan beseffen ze pas dat er iets mis is, maar hebben dan een lange weg te gaan om te ontdekken wat er zo allemaal misgegaan is. Van Lent en Overdiek laten zien dat bij veel mannen ook sprake is van oud verdriet dat is weggestopt, omdat deze mannen nooit geleerd hebben dat verdriet toe te laten: een vader die jong overleed, ouders die scheidden, ziekte in het gezin. Dat verdriet mocht er niet zijn, want een jongen moet doorgaan, moet sterk zijn.
Moeite met vertellen
Mannen kunnen daardoor veel minder makkelijk laten merken dat ze van hun vrouw en kinderen houden. Ze kunnen minder makkelijk laten zien wat een gebeurtenis of een opmerking met hen doet en veel minder makkelijk tegenslag, teleurstelling en verdriet verwerken. Omdat ze nooit geleerd hebben om over hun innerlijke gevoelens te spreken, hebben veel mannen moeite om te vertellen over zichzelf, over hun emoties, over hun geloof. Hier ligt dus een belangrijke taak voor het pastoraat.