blog

Armoede van Geest

We weten niet wat we zouden missen, in welke armoede van geest we terug zouden zinken, als de christelijke religie met haar invloeden en werkingen, plotseling uit onze maatschappij werd weggescheurd.

Deze lange zin schreef Herman Bavinck al in 1901, in zijn boek ‘De zekerheid des geloofs’. 

Nu het jaar zijn einde nadert, we geroepen zijn om persoonlijk en als Nederlandse samenleving de balans van 2017 op te maken, komen deze woorden me in gedachten. Bijna honderd jaar is Bavinck, theoloog in de Gereformeerde Kerken en politicus van de ARP, al overleden. Zijn woorden komen uit een andere wereld, uit de tijd dat Nederland zich een christelijke natie kon noemen. Bavinck zou vandaag verdwaasd rondkijken als hij de krant las of over media hoorde die er in zijn tijd niet waren.

Voltooid leven

Jonge mensen, zij hebben omgekeerd nauwelijks nog weet van de tijd dat het christendom in onze maatschappij invloedrijk was. Onbevangen nemen zij hun plaats in de samenleving in. Vaak weten ze niet anders dan dat ze de enige christen op hun werk zijn. Wie van middelbare leeftijd is of ouder, heeft wel de kanteling meegemaakt, de omslag in denken, de enorme spanning tussen het koningschap van Christus en de vrijheid van elk individu.

Als je goed luistert en kijkt, dan voel je die spanning voortdurend om je heen, vind je die dagelijks in de krant. Een voorbeeld uit het voorbije jaar: uit onderzoek van de artsenorganisatie KNMG blijkt dat artsen er niet voor voelen om hulp bij zelfdoding te bieden aan mensen die niet ziek zijn, maar hun leven voltooid achten. De liberale oud-minister Frits Bolkestein noemt dit ‘weer een poging om de vrijheid van mensen in te perken. Ik vind de houding van de artsen bekrompen. Daardoor worden mensen gedwongen drastische maatregelen te nemen. Hun aderen te openen of iets dergelijks.’ Onaanvaardbaar – dat woord bezigt Bolkestein als beperking van de menselijke vrijheid in het geding is.

Hendrik Groen

Levert die vrijheid om je eigen leven in te richten, om jezelf te ontplooien, om jouw ‘ik’ centraal te stellen, ons dan geluk op? Ik geef het antwoord met een citaat uit Vele hemels boven de zevende, de roman van de Vlaamse schrijfster Griet op de Beeck, waarvan een half miljoen exemplaren verkocht zijn: ‘Ik herinner mij dat ik niet gevraagd heb waarom ze huilde. Dat ik een heel betoog heb afgestoken. Over de leegte van het leven, en de onmogelijkheid van echte liefde, en het gore perspectief van de gewisse dood. Over hoe geen mens echt te vertrouwen valt.’

Ook zo populair is Het geheime dagboek van Hendrik Groen, waarin de sympathieke tachtiger Hendrik met zijn medebejaarden het leven leuk probeert te houden, en gezellig, hoewel wekelijks een lijkauto het bejaardenhuis aandoet. De ondertitel van dit boek luidt: ‘Pogingen om iets van het leven te maken’. Nee, onbeperkte vrijheid vervult ons verlangen niet.

ChristenUnie

Tegen deze achtergrond is er eind 2017 dankbaarheid voor de toetreding van ChristenUnie en CDA tot het kabinet, voor de gesprekken die ChristenUnie en D66 voerden waardoor het gepolariseerde debat over ‘voltooid leven’ omgebogen is naar aanvullend onderzoek over de positie van mensen die zich waardeloos voelen. En het kabinet gaat het plan Waardig Ouder Worden uitvoeren, een initiatief van onder andere de CU en omroep Max.

Nuchter zei CU-leider Gert-Jan Segers ook: ‘Wij brengen nu echt niet Gods Koninkrijk op aarde.’

Dood van Jozua

De invloed van de christelijke religie in onze samenleving neemt af, een werkelijkheid die Bavinck al vreesde. Kan er in ons land gebeuren wat Israël meemaakte na de dood van Jozua? Toen deze leider stierf, waren er nog mensen die ‘alle grote daden van de Heere gezien hadden, die Hij voor Israël verricht had’. Daarna, zo verhaalt Richteren 2, stond er een andere generatie op ‘die de Heere niet kende, en evenmin de daden die Hij voor Israël verricht had’. Het gevolg is dat de Israëlieten deden ‘wat slecht was in de ogen van de Heere’ en ze de afgoden dienden. Zien we een parallel als we kijken naar de periode van Bavinck en naar onze tijd?

Slecht in de ogen van de Heere, dat is de overtreding van Zijn gebod, dat is niet-leven bij Zijn beloften, dat is niet anders dan het negeren van Christus. Het is de majesteit van Gods Zoon die ons de kroon van het hoofd stoot. Wie Zijn koningschap niet erkent, die ergert zich echter aan Hem, die vindt Zijn kruis dwaasheid. Daarom is er die grote spanning tussen dit koningschap en de vrijheid van elk individu.

Prediking

Het lukt door de wijsheid van de wereld niet, zo schrijft Paulus in 1 Korinthe 1, om God te leren kennen. En dan blijf je hangen in de leegte van het leven, dan schildert een roman ons ‘het gore perspectief van de gewisse dood’. Dat grijpt je aan, ook als een paar bejaarden het samen gezellig proberen te houden. En tóch, God heeft Zijn schepping lief. Door de dwaasheid van de prediking heeft het Hem behaagd zalig te maken die geloven.

In de Gekruisigde toont God Zijn reddende kracht, In Hem Die Zich vernederde, maar Die door God verhoogd is, opdat elke knie voor Hem buigen zou. In de prediking zal het licht op deze Christus moeten vallen, elke zondag weer. Elke ambtsdrager mag er bovenop zitten, als de voorganger dit Evangelie niet verkondigt. Zo lijdt onze menselijke wijsheid en eigendunk schipbreuk.

De Schrift openen

Dit jaar overleed prof. H.M. Kuitert, de in de vorige eeuw invloedrijke theoloog, die het geloof als een menselijk ontwerp zag, die aangaf dat ‘God een gedachte van mensen is’. Voor duizenden kerkleden was het een bevrijdende gedachte. Meer dan de kaft van de Bijbel houd je echter niet over.

Liever herdenken we de overleden predikanten die het voorbije jaar stierven van wie het verlangen was de Schriften te openen, want ‘die zijn het die van Mij getuigen’. In dankbare herinnering voor hun arbeid in het Woord noemen we:

– ds. J. Vroegindeweij, overleden op 25 december (79 jaar);

– ds. J. den Hoed, overleden op 13 januari (87 jaar);

– dr. J.H. van de Bank, overleden op 9 februari (80 jaar);

– ds. G.H. Abma, overleden op 29 maart (69 jaar);

– ds. S.P. van Assenbergh, overleden op 22 mei (83 jaar);

– ds. S.W. Verploeg, overleden op 9 juni (87 jaar);

– ds. W.C.P. Bevelander, overleden op 31 juli (60 jaar);

– ds. E.F. Vergunst, overleden op 7 september (90 jaar);

– ds. C. Snoei, overleden op 16 september (84 jaar);

– prof. C.G. Baart, overleden op 25 november (90 jaar).

Machtige daden

Voor hen en allen die met David beleden (Psalm 145) ‘mijn God en Koning’, geldt: ‘Iedere dag zal ik U loven en Uw naam prijzen, voor eeuwig en altijd.’ Zij mochten, zoals Jozua en de oudsten in diens dagen, ‘de mensenkinderen Zijn machtige daden bekendmaken, de glorierijke heerlijkheid van Zijn Koninkrijk’.

En waar een generatie wegvalt en iedereen opschuift in de geschiedenis, geeft Psalm 145 houvast: ‘Uw Koninkrijk is een Koninkrijk van alle eeuwen, Uw heerschappij omvat alle generaties.’ Terwijl mensen aan het einde van een jaar hun prestaties overdenken, politici en sporters uitmaken wie de beste was, is Psalm 145 een stapeling van de daden van God, van Zijn eigenschappen. Over mijn cv wordt ten hoogste gezegd dat ‘al onze rechtvaardige daden als een bezoedeld kleed zijn’ en wij afvallen als een blad (Jes. 64), de daden van God zijn koninklijke daden.

Die Koning wil brengen onder de heerschappij van Zijn genade. Zeker in de laatste week van het jaar, bij het opmaken van de balans, komt de ernst hierin mee. ‘De Heere bewaart allen die Hem liefhebben, maar alle goddelozen vaagt Hij weg.’ Het tekent de haast waarmee de verkondiging van het Evangelie gepaard gaat.

Op Hem, op Zijn werk, zijn onze ogen gericht, ook in 2018.

P.J. Vergunst