Bang zwijgen
De kerk van Christus leeft in deze laatste dagen tussen de machten. Het is erop of eronder. Als grootste dreiging voor de kerk in het Westen zie ik het secularisme. Daarmee bedoel ik de vanzelfsprekendheid waarmee de God van Israël wordt genegeerd, eenvoudig vergeten of als overbodige werkhypothese wordt gezien.
Dit leidt alom tot nihilisme en cynisme. De vraag naar zingeving dooft uit. Tegelijk is er wel veel religie, maar deze religie is niets anders dan een verkapte vorm van zelfaanbidding. De mens speelt voor God. Hij heeft zichzelf uitgeroepen als het middelpunt van het heelal. Deze greep naar de macht is een eigen leven gaan leiden. Er zijn destructieve krachten losgebroken, die de mens niet meer in de hand heeft. Grandeur en misère gaan samen op.
Ego
Sinds de achttiende eeuw, de tijd van de Verlichting, is dit waanzinnige experiment om God te zijn in een wilde stroomversnelling gekomen. Onze tijd is een overgangstijd, in nasleep van de Verlichting. Prof. dr. A. van de Beek typeert onze tijdgeest treffend in één woord: ego.
De Verlichting heeft twee gezichten: het rationalisme en de Romantiek. De rationalistische variant is op noemer gezet door René Descartes: ik denk, dus ik ben. En door Immanuël Kant: mijn kennen is subjectief. Er bestaat geen objectieve kennis, geen absolute waarheid. Zeker over God kunnen wij niet meer weten dan wat ons hart ons ingeeft. Alles is vloeibaar, relatief, vrijblijvend. Daarnaast is er de variant van de emotie, het gevoel als norm, de authenticiteit, de intuïtie, de heroïek. Daar valt de naam van Rousseau. Het modernisme leunt meer op Kant, het postmodernisme meer op Rousseau.
In beide gevallen is mijn allerindividueelste ‘ik’ de bron en norm voor alle kennen en handelen. Wee degene die dat waagt te ontkennen! Hij tast de menselijke ‘vrijheid’ aan.
Goed gevoel
In de theologie is de rationalistische variant van bijbelonderzoek, met name ontstaan in Duitsland, inmiddels enigszins op z’n retour. Momenteel lijkt de invloed van de Romantiek, door Friedrich Schleiermacher de kerk binnengedragen, steeds meer terrein te winnen. Als wij de Bijbel lezen, vragen we niet wat God te zeggen heeft. Onze vraag is: Wat spreekt je aan? Waar wordt je hart warm van? Dat gevoel houdt men soms voor de werking van de Heilige Geest. Intussen wordt zo de boodschap bepaald door de filter van mijn ervaring. Mijn gemoed is de klankkast, die de Bijbel tot klinken brengt. Het adagium is: blijf dicht bij jezelf. Het individuele gevoel is norm geworden voor de ethiek. ‘Het voelt goed’ is het einde van alle tegenspraak. Authentieke emoties zijn altijd waar. Deze ontwikkelingen bepalen de disputen over huwelijk en trouw, over seksualiteit en gender.
Het is midden in dit wereldse denkschema dat wij geroepen zijn kerk van Jezus Christus te zijn. Zoals gezegd: het spant erom. Bestaan en voortbestaan van de kerk staan op het spel. Want het secularisme ijvert met een agressieve zendingsdrang en kent geen genade voor wie oproept tot gehoorzaamheid aan iets wat buiten mijzelf ligt, en al helemaal niet als dat Gods geboden zijn. Dr. Wim Dekker heeft gezegd dat wij niet leven in een neutraal heidendom, zoals de eerste christenen, maar in een na-christelijk heidendom. De antichrist werkt strategisch en programmatisch: elke herinnering aan de God van de Bijbel moet uitgewist en vernietigd worden.
Het huwelijk
Er zou veel over te zeggen zijn. Ik beperk me nu tot één thema: het huwelijk. Het geheim ervan is Christus en het geloof in Hem, zegt Paulus in Efeze 5. Hij verwijst naar Genesis 2. De mens is geschapen naar Gods beeld, mannelijk en vrouwelijk. Dat is door God gegeven, voorgegeven. Daarin ligt eeuwige wijsheid van onze Schepper verborgen, nog voordat er enige vorm van cultuur bestond. Het woord ‘scheppingsorde’ is door de geschiedenis besmet geraakt. Ik noem het liever de eeuwige wijsheid van God. Die weerspiegelt zich niet alleen in de schepping, maar ook in de Thora. Geen mens kan ongestraft de heilige wet van God aan zijn laars lappen. Want de Thora geeft uitdrukking aan de goede, welbehaaglijke en volmaakte wil van God. God heeft als onze Schepper het goede met ons voor.
In Efeze 5 plaatst Paulus deze wijsheid van Gods scheppend handelen in het licht van Christus. De zondeval bracht vervreemding tussen God en mensen en daarmee ook tussen mensen onderling. De relatie tussen man en vrouw is diepgaand vertroebeld. God echter heeft Zijn verbond opgericht, in Christus gefundeerd. Door het geloof is het ondanks alle vervreemding tóch mogelijk om te leven als verloste kinderen van God. Het huwelijk wordt een teken van de verbondenheid tussen Christus en Zijn gemeente. Dat is een hoge greep. Maar wij moeten niet afschalen.
Vervlechting
In ieder geval: het huwelijk is niet een contract tussen twee mensen. Laat staan dat het gebouwd is op romantische liefde. Het is een totale, absolute vervlechting van man en vrouw. Er is aan het huwelijk iets bovenpersoonlijks. Gehuwden zijn geroepen elkaar te dienen, zoals Christus ons heeft gediend, en zoals de gemeente Hem dient. Daar ligt een geheimenis in verborgen. Niet iets geheimzinnigs, niet iets magisch. Maar iets verhevens, iets heiligs, iets van een andere orde. ‘Het huwelijk is een werk van God midden in de wereld.’ (Bonhoeffer) Het verwijst naar God en is daarmee een anti-seculariserend medicijn. Zoals trouwens ook het ongehuwd zijn een roeping kan worden en op een heel eigen manier een verwijzing kan worden naar God en Zijn toekomst.
Een signaal
Liefde en trouw als gaven van de Heilige Geest herinneren ons aan de werkelijkheid van onze Schepper en verwijzen naar de nieuwe werkelijkheid die Christus aan het licht heeft gebracht in Zijn opstanding uit de doden. De Geest van God is Heere en maakt levend. Hij broedde op de wateren, Hij neemt het uit Christus, Hij leidt alle dingen naar de herschepping. In dit omvattende werk van de Heilige Geest wordt het huwelijk als scheppingsgave een signaal dat Gods liefde alles overwint. Het huwelijk, in geloof geleefd, laat ons – bijna sacramenteel – zien dat wij leden zijn van Christus’ lichaam, van Zijn vlees en van Zijn gebeente. Als de christelijke kerk dit geheimenis zou verstaan, zouden er minder echtscheidingen zijn en zou de gemeente weerbaar worden tegen platvloersheid, liefdeloosheid, verbittering en chaos. Daarom zal de kerk er alles aan doen, zeker in onze context, om het huwelijk in ere te houden.
Juist hier val ik stil. Want de realiteit is dat de kerk ons op dit thema in de steek laat. In 2004, bij de vorming van de Protestantse Kerk, was ze geestelijk niet bij machte belijdend over het huwelijk te spreken. De kerk ‘spreekt geen waardeoordeel uit (…) over huwelijk of andere levensverbintenissen’ (verklaring moderamen, 2018). En bezwerend: ‘Het gesprek over gender en seksualiteit blijft van groot belang voor de Protestantse Kerk. Het moderamen stimuleert lokale gemeenten om dit gesprek te voeren.’ (dr. R. de Reuver in reactie op het niet ontvankelijk verklaren van het gravamen van dr. M. Klaassen, 2022)
De kerk is op dit punt verdeeld. Het moderamen lijkt gevangen te zitten in deze verdeeldheid. Die verdeeldheid zien wij, ook wereldwijd. Toch mogen we het gesprek over het huwelijk niet in de kiem smoren. Ons verlangen is dat de kerk haar sprakeloosheid overwint, dat de synode getuigend spreekt, dat de kerk de gemeenten voedt en het opneemt voor dienaren van het Woord.
Cultuur ontmaskeren
Er zou een eenduidige en bijbels gefundeerde visie moeten komen op seksualiteit en relatievormen, aldus het advies van de commissie die het gravamen van diaken A.W. de Ronde gewogen heeft. Dat was in 2007. We zijn nu vijftien jaar verder en de kerk komt niet verder dan het vermaan om geen grote woorden te spreken. De kerk belijdt dat de Schrift bron en norm is voor al het spreken en handelen van de kerk. Wanneer de kerk uit de Schrift duidelijk kan maken dat het begrip ‘verbond’ ook toegepast kan worden op twee mensen van gelijk geslacht, en dat er volgens de Bijbel naast het huwelijk ook allerlei andere varianten van samenleven mogelijk zijn, waarom doet ze dat dan niet? En als ze dat niet kan, waarom zegt de kerk dat dan niet? Zijn we bang of blind? Bang: verlamd door mogelijke kritische geluiden uit de samenleving. Blind? Laat de kerk zich gedwee meetronen door de tijdgeest, waarin inclusiviteit en authenticiteit toverwoorden zijn? Wat betekent navolging van Christus anno 2022? ‘Omdat de kerk geneigd is onkritisch de cultuur te volgen, moet ze elke keer weer tot de orde geroepen worden’. Er is een ‘reset’ nodig, aldus Van de Beek. ‘Christenen leven niet in de cultuur om het daarmee op een akkoord te gooien (…). Ze zijn er om de cultuur te ontmaskeren. Daarvoor moet je de cultuur goed kennen (…), vooral die van jezelf: om te laten zien wat in deze specifieke cultuur mis is en hoe de machten daar gestalte krijgen.’ De vragen die dr. Klaassen in de kerk neerlegt, schreeuwen om een antwoord.
Onbeholpenheid
Ik stel deze vragen aan de kerk. Daarbij teken ik aan dat wij met elkaar de kerk zijn. Deze vragen zijn vragen aan ons allen, ook aan mijzelf. Bovendien weet ik heel goed dat ook gemeenten die zich orthodox noemen, geestelijk gezien in grote nood zijn. Er is veel onreinheid op seksueel gebied. Het geheimenis van het huwelijk wordt te weinig gekend en geleefd. Er is verlegenheid, onbeholpenheid ook, met betrekking tot oprechte pastorale zorg aan homo’s en lesbiennes in de gemeente. Er is te weinig zicht op de plaats en betekenis van ongehuwden.
Ik schrijf daarom niet als betweter, niet uit de hoogte, maar als tijdgenoot, als deelgenoot van de cultuur. Tegelijk uit ik me vanuit een diep verlangen dat de Heilige Geest ons een weg zal wijzen die beantwoordt aan de hoge roeping waarmee we geroepen zijn. Dat we samen een kerk zullen zijn die de Naam van Christus hoog houdt in deze wereld, een kerk die buigt onder het hoge Woord van God. Een kerk die heilig leeft, onberispelijk en rein, omdat ze zich voorbereidt op de toekomst van God. Een kerk die weet van kruisdragen achter Christus aan. Een kerk die de vrijblijvendheid te boven komt, omdat ze haar vrijheid heeft gevonden in de gebondenheid aan Christus.
Te lang zwijgen
Ik weet wel: Jan en alleman zal zeggen dat de Gereformeerde Bond een geborneerde, een bekrompen club is, die niet méér weet te doen dan achterhaalde theologische standpunten recyclen, die mensen in de kou laat staan, terugverlangt naar de spruitjeslucht van de jaren vijftig en piketpaaltjes slaat op ethische punten – alles om zich te wentelen in haar eigen gelijk. Misschien is er nog wel iets van waar ook, wie zal het zeggen? Wij zijn zeer zwak in onszelf. Maar dergelijke voorspelbare reacties doen geen recht aan de zaak en helpen het gesprek over de roeping en de identiteit van de kerk niet vooruit. Moralisme is inderdaad een reëel gevaar. Je kunt gemakkelijk te grote woorden spreken. Je kunt ook te lang en te bang zwijgen. Iedere christen, zeker elke ambtsdrager, is geroepen een goed getuigenis te geven van Jezus Christus. De kerk is geroepen het geloof te bewaren dat eenmaal aan de heiligen is overgeleverd. Concreet betekent dat dat we met elkaar moeten bidden om profetisch inzicht: waar liggen de fronten? Waar kan en mag de kerk niet zwijgen, omdat dat verraad zou zijn aan de liefde van God? Als het gaat over het huwelijk, heeft de kerk in onze context te maken met de geest uit de afgrond. Zíét de kerk dat niet? Als Christus komt, zal Hij dan het geloof vinden op de aarde?
Klemmend beroep
Ik doe een klemmend beroep op de kerk. Ik spreek een diep verlangen uit: dat wij samen het huwelijk in ere houden, omwille van Christus, ook als dat hoongelach oplevert vanuit de samenleving. De Gereformeerde Bond verlangt niet terug naar vroeger. Wij hebben heel duidelijk de realiteit van 2022 op het netvlies. Dat maakt de zaak des te meer urgent. De gedachte dat onze cultuur geduld heeft met mensen die zich voegen naar de Thora van Israëls God, is naïef. Met het secularisme moet je geen zoete broodjes willen bakken. Nu het nog tijd is, laten wij de tijd uitkopen! Daarom is het citaat van O’Donovan, waar dr. Klaassen op wijst, zo treffend: ‘Als de westerse kerken de wil hebben verloren om te getuigen van de gave van het huwelijk als een geschenk aan de mensheid, geschapen als fysieke, morele en geestelijke wezens in twee biologische geslachten, laten ze zien dat ze uiteindelijk de wil hebben opgegeven om de verlossing van de schepping door de Zoon des mensen te verkondigen.’