Bijbel in het Khoekhoegowab
SiSwati, Khoekhoegowab, Lubukusu. Van deze talen hebben de meesten van ons nog nooit hebben gehoord. Toch worden ze door miljoenen mensen gesproken. De afgelopen veertig jaar begeleidde Gerrit van Steenbergen bijbelvertaalprojecten in deze drie en nog eens zestien andere talen.
Voor ongeveer 167 miljoen mensen is er anno 2021 nog geen Bijbel in de eigen taal beschikbaar. Wereldwijd werken teams er hard aan om de Bijbel voor iedereen toegankelijk te maken. Ook Gerrit heeft zich daar een groot deel van zijn leven voor ingezet. Hij begeleidde bijbelvertaalpro- jecten in Kenia, Malawi, Namibië, Botswana en Swaziland. De uitzending namens de GZB was in samenwerking met het Nederlands Bijbelgenootschap en United Bible Societies. Dit voorjaar heeft hij samen met zijn vrouw Ineke tijdens een dienst in de Westerkerk in Veenendaal afscheid genomen.
Lokale talen
Maar waarom is het nodig om de Bijbel te vertalen in een van de vele lokale talen als er ook al een Bijbel in de officiële taal van het land is?
Gerrit: ‘Daar zijn verschillende redenen voor. Ten eerste spreken lang niet alle inwoners van een land de officiële taal (of talen). Verder is de lokale taal de taal van het hart. De boodschap en inhoud van de Bijbel versta je beter in je eigen taal. Ook is het zo dat in plattelandsgebieden kerkdiensten, bijbelstudies en dergelijke vooral plaatsvinden in de lokale taal. Zonder vertaling is het veel moeilijker voor het christelijk geloof om te wortelen in de lokale gemeenschappen. Tot slot is het gebruik van de eigen taal ook een teken van erkenning en emancipatie van betreffende bevolkingsgroepen.’
Misverstanden
Het vertalen van de Bijbel is een proces van jaren. Niet alleen moet de taal vaak nog op schrift worden gesteld, maar er moeten ook vertalers worden opgeleid en natuurlijk vindt er controle van de kwaliteit van de vertaling plaats. Het vertalen van een tekst is niet eenvoudig. Je loopt tegen problemen aan van verschillende aard. Zo kan een letterlijke vertaling van figuurlijke uitdrukkingen tot misverstanden leiden. Gerrit: ‘In de Bijbel is bijvoorbeeld het scheuren van kleren een teken van rouw en inkeer. Bij de Pokot in Kenia is het een symbool van agressie, men gaat dan tot de aanval over. In dergelijke gevallen wordt de onderliggende betekenis soms toegevoegd: Als teken van rouw scheurden zij hun klederen. De kernvraag is altijd: wat betekent een tekst en hoe kan die betekenis het best uitgedrukt worden in de vertaling? Daaraan heb ik geprobeerd mijn bijdrage te leveren, ook vanuit het Grieks en Hebreeuws.’
Echtfeest
Het is altijd een mooi moment als mensen voor het eerst de Bijbel in hun eigen taal horen. Het is dan echt feest. Er wordt gezongen en gedanst, er is vreugde en gebed. Gerrit over een van zijn vele herinneringen: ‘We hadden Pokot Nieuwe Testamenten verkocht bij kerken in de bergen. Toen we weer onderweg naar huis waren, zagen we in de verte iemand aan komen rennen. Hij had twee uur gelopen, omdat hij hoorde dat de Bijbel in het Pokot te koop was. Hij wilde er ook één. Helaas, we waren uitverkocht…. De tranen sprongen in zijn ogen. Later konden we er gelukkig alsnog eentje sturen.’