blog

Protestantse Kerk wordt steeds meer door vrouwen gedragen

Blij met feminisering?

Twee dames kijken ons aan vanaf de omslag van ‘Kerkinformatie’, het officiële orgaan van de Protestantse Kerk. Jessa van der Vaart en Riekje van Osnabrugge werken als studentenpredikant in Amsterdam. Is deze foto illustratief voor de doorgaande feminisering van de kerk?

Onder feminisering verstaan we de toename van de invloed van vrouwen in de samenleving. We maken daarbij onderscheid tussen een toename van het aantal vrouwen en de toename van vrouwelijke waarden, rolpatronen of hun wijze van denken. Al moeten we niet generaliserend spreken over ‘de man’ en ‘de vrouw’, feit is immers wel dat er een relatie is tussen vrouwen en mannen, en hun wijze van werken. De kop boven het artikel in Kerkinformatie laat dit direct zien: ‘Het gevoel dat er iemand meeluistert…’ In een tijd van prestatiedruk zetten ds. Van der Vaart en ds. Van Osnabrugge in op het ontdekken wie studenten nu eigenlijk zelf zijn.

Onderwijs

Die feminisering is op verschillende plaatsen in de samenleving een punt van discussie. Neem het basisonderwijs, waar je je als man voor de klas in de personeelskamer omringd weet door vele vrouwen. Voor het reformatorisch onderwijs, zo bleek vorige maand uit onderzoek, wijkt de verhouding tussen vrouw en man sterk af van het landelijke gemiddelde. Op deze scholen is 80 procent van de leerkracht vrouw. Er zijn wetenschappers die deze trend schadelijk achten voor de ontwikkeling en opvoeding van jongens. Hun prestaties zouden achterblijven.

In gezinnen betekent de afwezigheid van de vader – na een echtscheiding of omdat een drukke werkkring of verkeerde ambities hem parten spelen – ook een tanende invloed van de mannelijke opvoeder. Mannen staan nu eenmaal meer voor autoriteit dan vrouwen.

Dat er in dit opzicht in Nederland wat aan de hand is, toont het feit dat aan de Universiteit van Amsterdam vorige maand de jonge wetenschapper dr. Renske Keizer haar werk als bijzonder hoogleraar Vaderschap in Nederland begon. Ze gaat de rol van vaders in diverse typen gezinnen onderzoeken. (Zie bijgaand kader voor meer voorbeelden van gewijzigde verhoudingen tussen vrouwen en mannen.)

Kerk

Hoe is dit in de kerk? Is er meer te zeggen dan dat Amsterdam twee studentenpredikantes heeft? Ja. Neem het feit dat de synode vorig jaar in ds. K. van den Broeke voor het eerst een vrouwelijke preses kreeg. Neem het feit dat de Protestantse Theologische Universiteit in prof. M.M. Jansen dit najaar voor het eerst een vrouwelijke rector kreeg. Vrouwen worden (als ambtsdragers) zichtbaarder op verantwoordelijke posten.

In de jubileumbundel van de Confessionele Vereniging, Belijdend onderweg, stipt mw. ds. Elly van der Meulen dit punt zijdelings aan, als ze schrijft: ‘In de hele Protestantse Kerk in Nederland zien we een feminisering, zowel in de ambten als in het (overige) vrijwilligerswerk. De kerk wordt steeds meer door vrouwen gedragen.’ Ds. Van der Meulen vindt het lastig dat haar Confessionele Vereniging een ‘mannelijk’ imago heeft.

Belijdenis doen

Cijfers die dit jaar op de synode gepresenteerd zijn, tonen aan dat die feminisering inderdaad gaande is. In 2013 deden 2329 vrouwen en 1845 mannen openbare belijdenis van het geloof. En dat was de voorbije decennia eveneens zo, zodat de conclusie terecht is dat belijdenis doen in meerderheid een zaak voor vrouwen lijkt. Van alle leden van de Protestantse Kerk is 59 procent vrouw.

Kijken we naar het aantal gemeentepredikanten, dan zijn er in 2014 1440 mannen en 490 vrouwen werkzaam. Acht jaar geleden ging het om 1741 mannen naast 456 vrouwen, een behoorlijke verschuiving in de verhouding.

Onschatbare waarde

Uit dit alles blijkt dat – los van ons lezen van de Bijbel over man/vrouw en ambt – vrouwen van onschatbare waarde voor de kerk zijn. Welk een zegen kan er in de gemeente niet uitgaan van een goed functionerende vrouwenvereniging. Het is het Evangelie zelf dat aan vrouwen een royale plaats toekent in de opbouw van de gemeente. Van Wie leren we ook hierin meer dan van de Heere Jezus, Wiens achting voor vrouwen tijdens Zijn omgang op aarde zo anders was dan in die tijd gebruikelijk.

In een tijdperk waarin vrouwen als tweederangs burgers gezien werden, sprak Hij in het openbaar met de Samaritaanse vrouw en lezen we: ‘Op dat moment kwamen Zijn discipelen en zij verwonderden zich dat Hij met een vrouw sprak.’ (Joh. 4:27) Het Evangelie bevat veel voorbeelden van Zijn toewending tot vrouwen. Op weg naar de kruisheuvel richt de Heiland Zich tot een verdrietige menigte van vrouwen: ‘Dochters van Jeruzalem’.

Geschiedenis

Niet alleen het Woord, ook de geschiedenis van Gods kerk op aarde laat de grote betekenis van vrouwen zien. Wie bijvoorbeeld enigszins thuis is in de Hongaars Hervormde Kerk, weet dat ten tijde van het communisme de vrouwen de gemeenten gedragen hebben – om welke reden in die kerk zonder noemenswaardige discussie de vrouw in het ambt aanvaard is.

In veel landen is het evenzo de vrouw die als steunpilaar van de kerk onmisbaar is. Komt een man dan moeilijker tot overgave aan een autoriteit buiten zichzelf, tot een buigen voor het Woord, tot het uit handen geven van het roer over zijn leven?

Dienende liefde

Als we het geheel van de Schrift overdenken, zien we dat Christus apostelen aanstelt, hen met gezag en volmacht bekleed. Het ambtelijke leiding geven aan de gemeente, het vertegenwoordigen van Christus, wordt aan de man toebedeeld. Elke man die deze roeping niet in dienende liefde vervult, moet zich schamen. Het heersen vanuit het ambt heeft in de geschiedenis van de kerk – tot vandaag toe – grote schade aangericht.

Waar in elke cultuur de verhouding tussen man en vrouw weer anders kan liggen, ontdekken wij in de Bijbel de volstrekte gelijkwaardigheid van man en vrouw, door God met een eigenheid geschapen. In de kerk kunnen mannen niet zonder de inbreng van vrouwen, kunnen vrouwen niet zonder de inbreng van mannen. Hebben we om dit te ontdekken aan de PThU docenten Genderstudies nodig en heeft de kerk een oecumenische vrouwensynode nodig? Hooguit als deze gremia ons dieper inleiden in het verstaan van de richtlijnen voor kerk en maatschappij die uit Oude en Nieuwe Testament tot ons komen.

Verantwoordelijkheid

De groeiende feminisering van de kerk is vooral een appèl aan mannen om hun verantwoordelijkheid te nemen, om verder te kijken dan werk, sport of hobby. Het is een appèl om laksheid af te leggen en om idealen te houden en je daarvoor in te zetten, in de christelijke gemeente, in het publieke leven, in de intiemere relaties.

Die feminisering is eveneens een aansporing om de geloofsoverdracht aan jongens extra serieus te nemen. In haar boek over opgroeien in een jongensgezin, Tjonge jongens!, besteedt Mariska Dijkstra terecht een hoofdstuk aan jongens en geloof, een voor het jeugdwerk relevante thematiek.

Verschil

Van Martha, van wie Jezus een huisvriend was, vinden we een van de krachtigste getuigenissen over Jezus: ‘Ik geloof dat u de Christus bent, de Zoon van God, Die in de wereld komen zou.’ (Joh. 11;27) Wie dit als vrouw of als man belijdt, die maakt het verschil.

P.J. Vergunst