Boekbespreking
Jan van de Kamp en Almatine Leene Kerkgeschiedenis voor iedereen. Weten waar je vandaan komt. KokBoekencentrum uitgevers, Utrecht; 192 blz.; € 22,99
In dit boek beschrijven dr. Jan van de Kamp (universitair hoofddocent kerkgeschiedenis aan het hersteld hervormd seminarie) en dr. Almatine Leene (onder andere theoloog des vaderlands, predikant van de GKv te Hattem en docent dogmatiek en kerkgeschiedenis aan de VIAA Hogeschool in Zwolle) op boeiende, toegankelijke, evenwichtige en zorgvuldige wijze, met kennis van zaken, de geschiedenis van de kerk vanaf het begin tot de zomer van 2020. Het boek is terecht een ‘klassieke korte kerkgeschiedenis’ genoemd, ‘met eerbied voor Gods gang en Christus’ kerk’. En ook al dragen de auteurs – die beiden een eigen visie hebben – een christelijke bril, ze proberen op geen enkele wijze de historische feiten naar hun hand te zetten.
Wat opvalt, is dat ze zich niet houden aan de klassieke indeling van Oudheid, Middeleeuwen en Nieuwe Tijd, maar dat ze evenredige aandacht besteden aan alle eeuwen, waarbij ze steeds twee eeuwen in één hoofdstuk behandelen. In het laatste hoofdstuk gaan ze ook in op de kerk nu en in de toekomst en op de verschillen met het verleden. Ook proberen ze lessen uit het verleden te trekken. Ze vragen zich onder andere af in hoeverre wij beïnvloed zijn door de tijdgeest van welvaart en genot. Ook wordt ingegaan op de vraag of er excuses moeten worden aangeboden voor misstanden uit het verleden.
Ingewikkelde onderwerpen, zoals bijvoorbeeld de gnostiek en de conciliebesluiten, worden zeer toegankelijk uitgewerkt. Bij de gnostiek volgt zelfs nog een treffende actualisering naar onze tijd. Veel waardering ook voor de evenwichtige behandeling van iemand als Anselmus.
Ondanks alle lof toch ook een paar kanttekeningen. De evenredige aandacht voor alle eeuwen heeft soms iets gekunstelds. Denk aan de kruistochten, die over twee verschillende hoofdstukken worden behandeld. Verder wijs ik op het hoofdstuk over de kerk van 700 tot 900 dat, mogelijk door gebrek aan kerkhistorische informatie, nogal gevuld is met historische informatie over het Frankische Rijk.
In hoofdstuk 8 (1500-1700) daarentegen komt, door alles wat er in die tijd gebeurde, iemand als Calvijn er wel erg bekaaid af. De verdiepingsliteratuur aan het eind van ieder hoofdstuk is behoorlijk recent. Oudere standaardwerken mis ik soms. Wel wordt terecht H. Berkhofs Christus de zin der geschiedenis genoemd.
Mijn belangrijkste bezwaar is dat de grote invloed van de Griekse filosofen Plato en Aristoteles in kerk en theologie te veel buiten beschouwing blijft. Plato, die via de kerkvader Augustinus de kerk beïnvloedde tot rond 1200. En de werken van Aristoteles, die door Moren, christenen en Joden in Andalusië volop werden bestudeerd en die door Thomas van Aquino werden geïntroduceerd en onderwezen aan de befaamde universiteit van Parijs. Denk ook aan het felle verzet hiertegen van zijn collega Bonaventura, die opkwam voor de aloude platoons-augustijnse traditie en het tij niet kon keren, met alle gevolgen van dien voor de laat-middeleeuwse kerk. Het was niet zomaar dat Luther in zijn 97 stellingen uit september 1517 vooral de filosofie van Aristoteles bestookte. En dan te beseffen dat de gereformeerde orthodoxie Aristoteles weer van stal haalde…
Ondanks deze kanttekeningen wil ik het boek van harte aanbevelen. Wij zetten het op onze cursus Theologische Vorming voor Gemeenteleden te Gouda op de literatuurlijst voor het vak Kerkgeschiedenis.
H. Liefting, Gouda