Boekbesprekingen
René van der Rijst Het geschenk van vertrouwen. De maakbare samenleving voorbij. KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 238 blz.; € 19,99.De auteur, in zijn jaren als synodelid en als voorzitter van Op goed gerucht in de kerk een man met een mening, signaleert een vertrouwenscrisis, die hij een spirituele crisis noemt, omdat vertrouwen draait om zingeving. Bij gebrek aan geloof in een orde die eigen waarden biedt, gaan mensen zich afzetten tegen de ander. Hij pleit ervoor elkaar te ontmoeten, voorbij alle beelden van de ander, omdat je God in de ander ontmoet. In dit verband hekelt hij terecht de liberale tendens om religie zoveel mogelijk achter de voordeur te houden. Hij spreekt zelfs van amoreel, als men in het publieke domein vraagt naar het houden van de goede regels en er niet gevraagd wordt naar het goede handelen.
Vertrouwen in de ander is essentieel voor een functionerende samenleving. Als ik er niet op vertrouw dat de bakker met schone handen het deeg kneedt, koop ik zijn brood niet. In menselijke relaties overkómt het je dat je mensen vertrouwt: waarom kun je tegen iemand die je vrij kort kent, toch openhartig zijn? In die ontmoeting krijg je ruimte er te zijn. Terecht spreekt de titel van dit boek van de Haarlemse predikant dr. René van der Rijst over een geschenk.
Vertrouwen, dr. van der Rijst noemt dit de diepgevoelde overtuiging dat het goed komt, als een vorm van ‘geloven’, ‘maar geloven is meer dan dat’. Nu de secularisatie voortgaat en ‘we niet langer deel uitmaken van een verbindend verhaal’, neemt in de samenleving onderling vertrouwen ook af. De band tussen geloven en vertrouwen is losgelaten, zodat vertrouwen een soort afspraak werd. Opvallend vind ik dat de auteur hier een relatie met de theologie legt, verwijst naar de ‘kritische theologie van de laatste decennia van de twintigste eeuw’ waarbij hij onder meer naar prof. Kuitert verwijst, een periode die hij als student ervoer als een bevrijding uit het ‘kinderlijke’ geloof, ‘het aannemen van waarheden zonder zelf na te denken’. Van der Rijst ziet dat globalisering, het grootschalige, het onderlinge vertrouwen aantast, hekelt ook de ‘neiging van kerken zich tegenover de wereld te positioneren, waarmee ze impliciet God aan hun kant scharen en het wantrouwen vergroten’.
Het geschenk van vertrouwen is een interessant boek, dat me het nodige geleerd heeft. Echter, waar gesteld wordt dat vertrouwen berust op een besef van heiligheid, ontdek ik de verankering in de Heilige Schrift niet. Wat moet ik met de opmerking dat Johannes 21:29 (‘Gelukkig zijn zij die niet zien en toch geloven’) wel ‘opgevat wordt als een aansporing om te geloven dat de opstanding ‘echt gebeurd’ is’? Dat geldt ook de uitspraak dat ‘God tekort lijkt te schieten’ ten aanzien van de vragen van het lijden en ook van de regering van de wereld: ‘De wereld zoals hij is, blijkt niet in orde en er is niemand die aan de knoppen zit, voor zover wij weten althans.’ Valt in de kerk altijd weer de beslissing bij de omgang met het Woord, de samenvatting ervan in de belijdenis van de Reformatie? Ja, als ik na de bestudering van zijn boek de aangrijpende conclusie van ds. Van der Rijst lees: ‘Ik heb er in dit boek voor gepleit om geloven en vertrouwen in de eerste plaats als houding te zien. En dat de inhoud daarvan vervaagt tot een vorm van ‘ietsisme’, is misschien helemaal niet zo erg.’ Dat vind ik nu wel erg.
P.J. Vergunst