Boekbesprekingen
Jan van der Graaf Ook nog ter sprake gebracht. Voor de derde keer vijfentwintig miniaturen over reisgenoten. Uitg. de Banier, Apeldoorn; 256 blz.; € 15,95.
Dr. Jan van der Graaf heeft voor de derde keer geschreven over mensen die hij tegenkwam en die iets voor hem hebben betekend. In de eerste bundel (Zij hadden wat te zeggen) waren het de voorgangers uit zijn jonge jaren. In de tweede bundel (Ook zij hadden wat te zeggen) portretteerde hij gestalten uit een recenter verleden. Ditmaal gaat het over leeftijdgenoten met wie hij optrok of die hij bij geval tegenkwam en bleef volgen. De overeenkomst tussen de bundels is dat allen inmiddels zijn heengegaan, bevorderd tot heerlijkheid.
Ook nog ter sprake gebracht is de titel. Het lijkt alsof de auteur wil zeggen: vooruit, die kunnen nog net mee in het gedachtenisboek. Dat slaat zeker niet op het belang van de behandelde personen, het heeft te maken met de voortschrijdende tijd. De schrijver is nog altijd gezegend met een heldere geest en ongebroken werkkracht en zo heeft dit boek precies op tijd kunnen verschijnen. Van der Graaf maakte veel gebruik van materiaal uit zijn archief, recensies van zijn hand en interviews met de betrokkenen. Zo komen zij niet alleen ter sprake, maar worden zij zelf tot spreken gebracht, meestal beknopt en soms uitvoerig. Van ds. C. den Boer bijvoorbeeld wordt diens complete Israëltheo
Van ds. C. den Boer bijvoorbeeld wordt diens complete Israëltheologie (in hoofdlijnen) opgenomen. Zo lost zijn vriend de belofte in om diens gedachtegoed breder onder de aandacht te brengen. Den Boer is medereiziger en zielsverwant, anderen staan meer op afstand maar iedereen krijgt respectvolle aandacht. In de diversiteit herken je Van der Graafs betrokkenheid bij kerkelijke en maatschappelijke actie. De werelden van onderwijs, politiek, de zorg, Oost-Europa, Israël en de kerk komen tot leven in de korte biografieën. Hebe Kohlbrugge, ds. Arie Spijkerboer en Jone Bos (voorman van het Werelddiaconaat en vader van PvdA-voorman Wouter) worden in de rij gezet met Bert Scholten (L.M.P., van De Wachter Sions), ds. A. Vergunst en prof. J. Douma. Een sympathiek portret van ds. J. van Rootselaar, de stichter van Hulp Oost Europa, en een milde typering van de ooit omstreden ds. J.J. Poort (bij hem spitste je als puber je oren).
Dat de auteur aan fronten heeft gestaan, is te merken. Verschillende keren komt het Getuigenis (1971) ter sprake, een geschrift tegen het horizontalisme en het marxisme in de theologie. Wie weet er nog van? En zou het vandaag heruitgegeven moeten worden? Uit dit boek blijkt dat het Getuigenis vooral onder geestverwanten samenbindend heeft gewerkt en de aanstoot gaf tot interkerkelijke samenwerking zoals bij de Vijverberg in Ede, nu de CHE.
In sommige hoofdstukken hangt nog de geur van kruitdamp die inmiddels is opgetrokken. In het hoofdstuk over prof. W. Balke geeft Van der Graaf ruiterlijk toe dat de beweging De Eigen Wijs (Balke, S. Meijers, M.J.G. van der Velden) destijds geen recht werd gedaan door ds. G. Boer en het hoofdbestuur. Ook het oud zeer van Samen op Weg keert een paar keer terug, met name in het hoofdstuk over ds. Bert van Vreeswijk, toen synodepreses. Van der Graaf citeert hem treffend: ‘De Bond, die de mensen mobiliseerde tegen SoW, kon de bezwaarden niet demilitariseren.’ Verder laat hij Van Vreeswijk nog eens zeggen, dat ‘er in de Gereformeerde Bond veel meer afgescheiden denken zit dan ik ooit wist. Daar komt het individualisme bij’. Dit zijn geen willekeurig gekozen citaten. Ik lees erin hoe de oud-‘Bondscoach’ reflecteert over wat achter ons ligt en wat we achter kunnen laten. Wijzer geworden, niet zonder pijn maar vooral zoekend naar wat verbindt. Hij kan, zo blijkt in dit boek, meegaan met velen – niet op het nippertje maar voluit. Van iedereen vermeldt Van der Graaf wat er bij hun begrafenis werd gelezen en gezongen. Dat geeft aan dit boek een mooie melodie.
Er is een categorie die in dit boek ontbreekt: ik kom geen voorganger of aanhanger van de Hersteld Hervormde Kerk tegen. Waarschijnlijk is dit toeval, maar het trof me. Bij de presentatie van het boek ter gelegenheid van Van der Graafs 85e verjaardag verscheen dr. R. van Kooten, een van de aanstichters. Ik beschouwde het maar als een tegemoetkoming in een nog niet afgesloten hoofdstuk.