Boekbesprekingen
Cor Bos Litteken. Een pastoraaltheologisch onderzoek naar het zondeverstaan bij Dietrich Bonhoeffer. Uitg. Boekscout, Soest, in samenwerking met KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 260 blz.; € 21,99.
Het is een goede zaak dat een predikant zich optrekt aan een van de groten in de kerkgeschiedenis. Ds. C. Bos geeft het goede voorbeeld. Hij is lid van het Bonhoeffer Werkgezelschap Nederland en heeft zich tijdens zijn jaren als predikant in actieve dienst grondig verdiept in de theologie van Bonhoeffer, over wie hij eerder al twee boeken publiceerde. Nu ligt een kloek boekwerk op tafel, Litteken. Het is een pastoraal-theologisch onderzoek. Cor Bos laat zien hoe Bonhoeffer geworsteld heeft met de vraag: hoe kan het Woord van God van betekenis worden voor seculiere mensen? Het dynamische Woord van God wil immers landen in het hart, werkelijkheid worden (H. Jonker).
De auteur begint met enkele inleidende hoofdstukken. Hoe leest Bonhoeffer de Bijbel? En wat leerde hij van Luther? Welke ontwikkelingen zijn er bij de jonge theoloog Bonhoeffer? Daarna gaan we in deel 1 de diepte in: hoe verstaat Bonhoeffer de zonde in zijn grote werken, Schepping en Val, Navolging, Verzoeking, en Ethiek? Wat is kennis van de zonde? Wat is het wezen en de ernst van de zonde? Hoe worden we uit de zonde bevrijd?
Bonhoeffer ontpopt zich als een zelfstandig denkende leerling van Karl Barth. Hij verbindt zonde met het begrip angst. Zonde is niet zozeer dat de mens de plaats van God wil innemen, maar veeleer dat de mens opgesloten raakt in zichzelf. Hij leeft monologisch, terwijl we juist geschapen zijn voor de dialoog met God en met elkaar. De seculiere mens is angstig, zwaarmoedig, thuisloos. Dat blijkt in allerlei grenservaringen van het leven. Hij is verwond. Het litteken van de zondeval blijft trekken. Niemand kan die genezen dan alleen Christus. Zijn liefde is uniek: Hij neemt onze plaats in. Ik had verwacht dat ds. Bos wat meer duiding zou geven aan de theologische positie van Bonhoeffer vanuit gereformeerd perspectief, maar wellicht is dat te veel gevraagd. De aanpak verloopt anders.
In deel 2 brengt ds. Bos namelijk de contemporaine theologen Helmut Thielicke en Romano Guardini in gesprek met Bonhoeffer. In het bijzonder de paragraaf over de in onze kringen wat onbekende Guardini is zeer instructief. Deel 3 zou je de toepassing kunnen noemen: welke vruchten dragen de inzichten van Bonhoeffer voor het pastoraat? Hoe kunnen we met seculiere mensen het gesprek zoeken over Jezus Christus, zonder belerend te worden, maar juist in oprechte solidariteit? Onder verwijzing naar onder meer Kiekegaard, Levinas, A.F. Verheule en Gerben Heitink bespreekt de auteur de grenservaringen van leven en dood, schuld, twijfel, schaamte, seksualiteit en biecht. Lezing van dit boek roept bij mij de vraag op: is de huidige seculiere mens daarmee voldoende getypeerd? Leven we niet in een tijd die voorbij is aan elke vorm van schaamte, aan existentiële zingevingsvragen, een tijd waarin het geweten niet meer spreekt?
Het boek laat zien hoe ds. Bos als pastor bewogen is over mensen die zonder God stuurloos, angstig ronddolen door een leeg bestaan. Zijn studie is opgedragen aan de hervormde gemeenten te ’s Gravenmoer en Benschop, waaraan ds. Bos als predikant verbonden was. Zullen gemeenteleden begrijpen wat ds. Bos schrijft? Wellicht kunnen zij het beste beginnen bij deel 2. Bonhoeffer zelf leest niet gemakkelijk, zeker zijn ethiek niet. Ook ds. Bos hanteert geen soepele schrijfstijl. Vaak lopen de zinnen niet goed. Soms is zelfs niet helemaal duidelijk wat er bedoeld wordt. De beide meelezers en de uitgever hadden op dit punt veel strenger moeten zijn.
Cor Bos legt een goed gedocumenteerd onderzoek neer, met een uitvoerig notenapparaat en een indrukwekkende literatuurlijst. Het zal vooral liefhebbers van Bonhoeffer inspireren.