Boekbesprekingen
Rikko Voorberg, Gerko Tempelman en Bram Kalkman Onzeker weten. Een inleiding in de radicale theologie. KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 222 blz.; € 20.
De schrijvers van dit boek zijn vrienden in de verlieservaring van een stevige orthodoxie, die antwoord gaf op de grote vragen van het leven. Op verschillende plaatsen in het boek wordt dat duidelijk, meestal wanneer ze spreken over hun achtergrond in de godsdienstige leefwereld van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt van een aantal jaren geleden. Tegelijk schetsen ze deze achtergrond als een illustratie bij de steeds terugkerende menselijke neiging om ‘de eigen zekerheid heiliger te achten dan de confrontatie met een ander die in alle ongemakkelijkheid in levenden lijve voor je staat. Veel van onze zekere systemen zijn middelen om de ongemakkelijkheid van de wereld ons van het lijf te houden. Maar hoe beter we daarin slagen, hoe meer we onszelf kwijtraken.’ (p.15) Zo beschouwd gunnen ze alle lezers hun eigen verlieservaring en houden ze ook ons een spiegel voor.
De schrijvers van dit boek zijn eveneens vrienden in het verkennen van nieuwe wegen, die behoeden voor een grenzeloos relativisme, religieuze onverschilligheid en nihilisme. Daartoe schetsen ze in dit boek, dat bestaat uit drie delen, een filosofische, een systematischtheologische en een praktisch-theologische verkenningstocht. Ze richten zich daarbij op enkele grote denkers, die tot de beweging van de zo geheten ‘Radical Theology’ behoren, vooral op Slavoj Zizek, John Caputo en Peter Rollins. Wie nog nooit van deze filosofen en theologen heeft gehoord, kan in dit boek goed terecht. De schrijvers maken de pretentie van de ondertitel van hun boek, Een inleiding in de radicale theologie, zeker waar.
Centraal staat in dit alles de vraag naar God. Hoe kunnen we vandaag na het ineenstorten van niet alleen het gereformeerd-vrijgemaakte wereldje, maar zeker ook van het hele gebouw van de klassieke christelijke theologie – het grote christelijke verhaal – op een nieuwe manier over God spreken? Die nieuwe manier kan niet leiden tot weer een nieuw bouwwerk van zekerheden. Daarmee zou geen recht gedaan worden aan de tegenstrijdige ervaringen van het leven, de blijvende rafelranden van het bestaan en het besef dat alle spreken over God van beneden komt. Niet een of andere vorm van een nieuwe openbaringstheologie is dus mogelijk, zoals indertijd Karl Barth dat probeerde.
Wat dan wel? Dat is moeilijk in enkele regels uit te leggen. Maar wie de moeite neemt dit boek goed te lezen, zal er toch aan het eind wel wat van begrepen hebben, in ieder geval aangevoeld hebben. Hij zal ook niet kunnen zeggen dat je met deze vorm van ‘onzeker weten’ helemaal niets opschiet. Dat is niet waar. Er komen heel boeiende inzichten voorbij, die vooral bij Zizek ook weer doen denken aan de kruistheologie van Luther, meer nog aan A. van de Beek. Ook de manier waarop Rikko Voorberg de radicale theologie in praktijk brengt in een radicale praktijk van kerk zijn, houdt ons op bepaalde momenten een spiegel voor. Hoe komt het dat onze orthodoxe kerken vaak zo door en door verburgerlijkt zijn?
Twee vragen blijven er bij mij over. De eerste is: waarom zijn de schrijvers toch niet wat dichter bij huis gebleven? Ook wanneer je meent elke vorm van openbaringstheologie af te moeten wijzen, waarom zou je dan toch niet op postmoderne wijze eenvoudig je vertrekpunt kunnen nemen in het verhaal van Jezus en vooral ook in de praktijk van de navolging zoals die door de eeuwen heen gestalte kreeg? Je blijft dan dichter bij de christelijke traditie en kunt dan ook van meer betekenis zijn voor de verzwakte christelijke kerken, waaraan je zelf toch ook schatplichtig blijft.
Mijn tweede vraag betreft de overdracht en de continuïteit. Om een wijze van geloven en gelovig leven door te geven aan een volgende generatie is meer nodig dan ‘onzeker weten’. Er is een duidelijk narratief nodig met daarbij horende vormen en rituelen. Welk verhaal vertellen de schrijvers van dit boek aan hun kinderen en kleinkinderen straks? Of gaat ook van de radicale theologie gelden wat altijd al gold van vrijzinnige christenen? Ze stellen wel goede vragen, maar hebben meestal geen kinderen die in hun traditie verder gaan.