Boekbesprekingen
Carl R. Trueman The Rise and Triumph of the Modern Self. Cultural Amnesia, Expressive Individualism and the Road to Sexual Revolution. Uitg. Crossway, Wheaton; 432 blz.; € 25,99.
Er worden veel waardevolle boeken geschreven, maar zo nu en dan verschijnt er een boek van bijzonder groot belang. Een boek van de laatste categorie verscheen in november 2020 in de Verenigde Staten. Dit boek heeft zowel in orthodox-christelijke als in seculiere kring veel aandacht gekregen en veel orthodoxe christenen zien het als het belangrijkste boek van 2020.
Het betreft The Rise and Triumph of the Modern Self (Letterlijk: De opkomst en triomf van het moderne zelf). Auteur is de Britse kerkhistoricus Carl Trueman, die zich tot enkele jaren geleden voornamelijk bezighield met de bestudering van de gereformeerde theologie van de zestiende en zeventiende eeuw. In de afgelopen jaren heeft hij zijn aandacht verlegd naar meer actuele ontwikkelingen en vragen. Daar is dit boek een vrucht van.
Het grote belang van dit boek ligt in de eerste plaats in de actualiteit van de thematiek. Trueman begint zijn onderzoek met de uitspraak: ‘Ik ben een vrouw die gevangen zit in een mannenlichaam.’ Hij onderzoekt hoe het kan dat deze uitspraak vandaag als normaal wordt gezien, terwijl zijn grootvader, die in 1994 overleed, deze uitspraak niet zou hebben begrepen.
Ten tweede ligt het belang in de insteek van het boek. Het boek wil historisch-verklarend zijn. Trueman staart zich niet blind op de ontwikkelingen van de afgelopen jaren, maar graaft dieper en legt historische ontwikkelingen bloot. Zijn fundamentele stelling is dat de seksuele revolutie van de jaren zestig – waarvan transgenderisme slechts het laatste uitvloeisel is – uitkomst is van een eeuwenlange ontwikkeling: de ontwikkeling van hoe wij onszelf zien.
Als Trueman over ‘het zelf’ spreekt, doelt hij op de manier waarop wij onszelf als individuele mens zien en begrijpen. Wij als moderne, westerse mensen doen dat veelal op dezelfde manier en geven ver gelijkbare antwoorden op vragen als: Wat is het doel van het leven? En wat maakt een leven tot een goed en gelukkig leven? Trueman vat de ontwikkeling van het moderne zelf als volgt samen: eerst werd het zelf gepsychologiseerd, daarna werd de psychologie geseksualiseerd en als laatste werd seksualiteit gepolitiseerd.
De term ‘psychologisch’ ontleent Trueman aan Philip Rieff. Deze seculier-Joodse socioloog beschrijft in zijn monumentale en profetische werk The Triumph of the Therapeutic (1966) de moderne mens als de ‘psychologische mens’. Daarmee bedoelt Rieff dat de moderne mens zijn identiteit niet zozeer vindt in iets buiten hem, zoals bijvoorbeeld religie, maar in zijn innerlijk, in het psychologische. Hij vindt betekenis in de expressie van zijn gevoelens en verlangens. De bekende Canadese filosoof Charles Taylor noemt dit ‘expressief individualisme’.
De eerste moderne mens in deze betekenis is de Franse filosoof en schrijver Jean-Jeaques Rousseau (1712-1778), met wie Trueman zijn historische beschrijving dan ook begint. Het boek bespreekt vervolgens verschillende denkers uit de afgelopen eeuwen, onder wie Sigmund Freud (1856-1939). Bij hem begon de seksualisering van het zelf, doordat hij argumenteerde dat onze innerlijke verlangens seksuele verlangens zijn. Mede hierdoor speelt seksualiteit een grote rol in de hedendaagse opvatting van identiteit. Na Freud werd door volgelingen van Karl Marx de seksuele identiteit opgenomen in het marxistische wereldbeeld. De geschiedenis wordt daarin gezien als een strijd tussen onderdrukkers en onderdrukten, waarbij de onderdrukten moeten vechten voor bevrijding. In dit wereldbeeld is alles politiek geworden. Dat zien we ook in de ontwikkeling van het moderne zelf. De vrijheid om je seksuele identiteit uit te leven staat hoog op de politieke agenda, waarbij afwijkende visies steeds minder worden getolereerd.
In ruim vierhonderd pagina’s toegankelijk Engels beschrijft Trueman de ontwikkeling van het zelf. De auteur wil met dit boek christenen helpen de hedendaagse cultuur te begrijpen. Hij is daar mijns inziens zeker in geslaagd.
C.B. Westerink, Rotterdam