Boekbesprekingen
Bram van de Beek God lééft. Over moeilijke teksten in de Bijbel. KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 221 blz.; €16,99.
De laatste pennenvrucht van prof. dr. A. van de Beek bestaat uit een bundeling preken (die hij hield in Amersfoort, Bodegraven, Veenendaal en Zeist) en ‘niet-gehouden preken’. Met dat laatste bedoel ik tekstverklaringen, die hij volgens hetzelfde stramien als zijn preken schreef. De gemene deler van deze preken is dat ze moeilijke bijbelteksten bespreken. Vanuit het verleden herinner ik me meer van dergelijke prekenbundels: over onbekende teksten of personen, of over allerlei bijbelse dieren of plaatsen. Iemand als dr. Okke Jager schreef dagboeken over opmerkelijke Schriftplaatsen, terwijl recent een oud werk van Polyander werd herdrukt, Schijnbaar tegenstrijdige Schriftplaatsen verklaard.
Dergelijke bundels zijn belangrijk, omdat we niet alleen ‘sola scriptura’ onderschrijven, maar ook ‘tota scriptura’: aandacht voor de hele Schrift. Het is vruchtbaar voor ons geloofsleven, wanneer we ons niet alleen laten aanspreken door bekende ‘troostvolle dagboekstukjes’, maar wanneer we ook willen leren van onbekende, weerbarstige bijbelgedeelten. Tegelijk kunnen dergelijke teksten ons verwarren: ‘Hoe kan dit in de Bijbel staan?’ Denk aan de plompverloren dood van Ananias en Saffira, de onjuiste leeftijdsvermelding van Ahazia, Jezus’ verbod op scheiding of Zijn waardering voor de onrechtvaardige rechter.
Deze teksten (en nog zeventien andere) worden in dit boek besproken. Het gevaar is daarbij niet denkbeeldig dat we ter verklaring het hermeneutische principe van ‘tekst met tekst vergelijken’ zó toepassen dat we een vertrouwde tekst gebruiken om de moeilijke tekst in óns theologisch denkkader in te passen. Terwijl we dénken de tekst te hebben verklaard, hebben we haar in feite monddood gemaakt door wat wij al dachten.
Voor dit gevaar hoeven we bij Van de Beek niet bang te zijn. Het trof mij keer op keer hoe zijn exegese rust op een zeer nauwkeurig lezen van tekst én context. Daarbij – en hier breekt zijn theologie duidelijk in zijn preken door! – heeft Van de Beek ook geen enkele behoefte om God aantrekkelijk of acceptabel te maken. Hij haalt geen scherpe kantjes van Gods woorden af, want God past domweg niet in ons systeem. Ook probeert hij niet om het christelijke leven aan te prijzen als een ‘fijn leven, waarin God altijd om ons heen is’. Integendeel: het leven is vaak zo donker dat wij God niet opmerken. Toch klinkt er dankzij God wel Evangelie. Omdat God lééft en dat laat blijken. Onverwachts toont Hij Zijn trouw en op ongedachte wijze grijpt Hij in – al is het onder het machteloze teken van Jezus, Die het lijden op Zich neemt. Die weg kunnen we niet begrijpen, maar mogen we geloven en aan de Tafel vieren, als Gods weg van bevrijding. ‘Het oude is voorbijgegaan, alles is nieuw geworden.’ Dit gelovige perspectief in Christus klinkt herhaaldelijk in deze preken. Bijzonder: telkens blijken de ‘buitenissige’ teksten juist de kern te weerspiegelen.
Ik ga de preken hier niet afzonderlijk bespreken, maar beveel deze bundel graag aan; ook om deze praktische vertaling van zijn theologie. Naar aanleiding van zijn dogmatische boeken kreeg Van de Beek wel de vraag of hij – ik zeg het maar eenvoudig – niet ‘te somber’ was en hoe dit van betekenis kon zijn voor de individuele gelovige. Op die vraag geeft deze prekenbundel een prachtig antwoord. Niet dat nu raadsels worden opgelost: de geloofssprong blijft. Maar je wordt existentieel met Gods heil aangesproken en zodoende bemoedigd. Ten slotte mag gezegd worden dat het ook qua verwoording voortreffelijke preken zijn. Het taalgebruik is beeldend en rijk. Ook ontbreekt gelukkig elk spoor van vermoeiende voorbeelden en actuele anekdotes, die onder ons zo dikwijls klinken. Het Woord zelf is krachtig genoeg om ons leven te plaatsen in de spanning van Gods geschiedenis.
A. Schroten, Renswoude