Boekbesprekingen
W.J. op ’t Hof, J.H. Rozendaal Encyclopedie Nadere Reformatie III. Thema’s A - K. KokBoekencentrum Uitgevers / De Groot Goudriaan, Utrecht; 592 blz.; € 69,99.
Het oorspronkelijke plan een eendelige Encyclopedie Nadere Reformatie te doen uitkomen, is uitgegroeid tot een vierdelige uitgave. Deel I omvat biografieën A-K (2015), deel II biografieën L-Z (2016), deel III omvat thema’s A-K (2020) en deel IV thema’s L-Z. Dit vierde en laatste deel verschijnt mogelijk dit jaar. De grote boeken zijn sieraden voor een boekenkast. Voor de weergave van bijbelteksten is gebruik gemaakt van de bijbeluitgave van de Gereformeerde Bijbelstichting.
Hoewel de auteurs van de biografische bijdragen in deel I en II vanwege uniformiteit zich aan een begrensde bijdrage hielden, is de 35 auteurs bij de behandeling van de thema’s veel vrijheid gelaten inzake de opzet en de omvang van hun verhaal. Elk voordeel heeft een nadeel. Er is gepoogd overlappingen zoveel mogelijk te voorkomen, met behoud van afwisseling en leesbaarheid. Om een zo breed mogelijk lezerspubliek te dienen, is nagenoeg afgezien van wetenschappelijk jargon. Met de talrijke thema’s wordt een groot onbekend gebied ontsloten. De inhoudsopgave voorin verwijst in alfabetische volgorde naar de thema’s: A: 22 thema’s; B: 19; C: 16; D: 21; E: 10; F: 3; G: 15; H: 12; I: 4; J: 2; K: 16. Met na elk thema verwijzing naar literatuur.
Het is de wens van de redactie dat de thematische onderdelen (toekomstige) onderzoekers zullen inspireren om het onderzoek te verdiepen. De redactie wordt gevormd door prof. dr. W.J. op ’t Hof (eindredacteur), prof. dr. A. Baars, drs. F.W. Huisman, prof. dr. A. de Reuver en J.H. Rozendaal als beeldredacteur.
Eindredacteur W.J. Op ’t Hof heeft veel bijdragen op bekwame wijze voor zijn rekening genomen. Prof. dr. A. de Reuver behandelt de thema’s: aanbod van genade, bevinding, gebed en heilszekerheid. Deel III opent met het thema Aanbod van genade. De Reuver begint bij de Reformatie: ‘Hoewel reformatoren als Maarten Luther en Johannes Calvijn terdege beseften dat de verkondiging en aanbieding van Gods genade in het evangelie niet bij alle hoorders een heilzaam gehoor vond, hadden zij over de ruime adressering van dit aanbod geen enkele aarzeling.’ De Reuver benoemt een bepaalde spanning en concludeert: ‘Al de hier geraadpleegde nadere reformatoren (Willem Teellinck, Gisbertus Voetius, Jodocus van Lodensteyn, Jacobus Koelman, Wilhelmus à Brakel, Hermannus Witsius, Theodorus van der Groe, Alexander Comrie) beseften dat een algemeen en onvoorwaardelijk aanbod alleen wordt aangenomen en toegeëigend in boetvaardig geloof… zij wisten dat het genade is om genade in het aanbod te ontvangen, maar dat het ook genade is om genade in de toe-eigening te aanvaarden.’ Belangrijke thema’s die aan de orde komen: avondmaal, bekering, bid- en dankdagen, Bijbel, doop, heiligmaking (W. van Vlastuin), heilsorde en kenmerken (R.W. de Koeijer), kanttekeningen, Kort Begrip (W. Verboom). Andersoortige thema’s zijn: ambtskleding, begrafenis, celibaat, crematie, dansen, dobbelen, drinken, haardracht, homoseksualiteit, kaartspel, kermis, kleding, kloosterwezen en kunst.
Indrukwekkend is de omvangrijke bijdrage van M.J. van Lieburg over geneeskunde. Een citaat: ‘Dat het ziekenpastoraat zich in de vroegmoderne tijd en zo ook in het Piëtisme vooral richt op het sterfbed, laat zich gemakkelijk verklaren uit het therapeutische onvermogen van de geneeskunde, waardoor alledaagse ziekten een hoge mortaliteit hadden… er was een gemiddelde levensverwachting van tussen de veertig en vijftig jaar. Waar het leven ‘een gestadige dood’ wordt genoemd, gaan ziekenhuispastoraat en stervensbegeleiding vloeiend in elkaar over of vallen zij samen.’
Met betrekking tot leefwijze is het begrip ‘gematigheydt’ ofwel soberheid van groot belang. Zowel de Nadere Reformatie als het Piëtisme propageert een sobere leefwijze als bijbelse opdracht. Dit ‘sobere’ vanwege de schadelijke gevolgen voor lichaam en ziel van overdaad en onmatigheid.
In zijn behandeling van het thema boekillustraties schrijft F.W. Huisman: ‘Indrukwekkend is de door Luyken vervaardigde afbeelding van Het zien op Jezus in het gelijknamige boek van Isaac Ambrose. Jezus centraal op een gebeeldhouwde kubus (een symbool van standvastigheid) en Hij vertreedt de slang satan. Hij toont de wonden in Zijn handen en voeten. De bijbelheiligen zien op Hem: Adam met appel en schop, Johannes de Doper met lam en kruisstaf, koning David met zijn harp, Mozes met zijn staf en stenen tafelen van de tien geboden, Aäron met zijn bloeiende staf en Abraham met het houten mes voor het offer van Izaäk.’
Het thema ‘gezangen en gezelschap’ (C.J. Meeuse) hoort niet alleen alfabetisch bij elkaar. Dit komt in de samenvatting naar voren: ‘In de kringen van de Nadere Reformatie is veel gezongen, met name op de gezelschappen, waar ieder zijn gezangenbundeltje mee naartoe nam.’ Aansluitend op de kloeke delen I en II biedt deel III, en binnenkort deel IV, voor het eerst een omvattend overzicht van thema’s en ideeën die de Nadere Reformatie van belang achtte. Zeker een stimulans voor nader onderzoek! De Encyclopedie Nadere Reformatie is zeer verzorgd uitgevoerd, aantrekkelijk voor een brede groep kerkhistorici en vanwege transparante opzet en leesbaarheid gericht op een grote geïnteresseerde lezerskring.
C. van Sliedregt, Nunspeet