Boekbesprekingen
Jan A.B. Jongeneel Protestantisme als wereldwijde vernieuwingsbeweging (1945-2020). KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, 311 blz.; € 29,99.
Na zijn emeritaat heeft dr. J.A.B Jongeneel, hoogleraar missiologie aan de Universiteit Utrecht, niet stilgezeten. Voor de derde keer verscheen een lijvig boek van zijn hand, nu over het protestantisme in wereldwijde context na de Tweede Wereldoorlog. Het protestantisme heeft, zegt hij, gestalte gekregen in de oecumenische, evangelische en pinksterbeweging, alsmede in onafhankelijke kerken en niet-kerk bewegingen. Ook door het protestantisme geïnspireerde activiteiten in de wereldwijde samenleving, in scholen, ziekenhuizen of politieke bewegingen komen aan de orde. Maar vooral krijgen personen aandacht die aan het protestantisme in brede zin gestalte gaven. Hierbij is speciaal aandacht voor hen die om hun geloof vervolgd werden en als martelaar stierven. De ‘bloedgetuigen/martelaren’ worden met een asterix aangeduid in de indrukwekkende reeks van namen in het naamregister.
‘Wie eenmaal een mondiale bril opzet, zal ook een keuze moeten maken om de immense hoeveelheid materiaal te ordenen en te duiden’, zegt dr. F.A. van Lieburg in een voorwoord. Maar ‘in de beperking toont zich de meester’. En een meester is Jongeneel: ‘Met ijzeren discipline bespreekt hij alle landen van de wereld….’ Hij doet dat in drie delen: ‘Getuigenis en protest’, ‘Discipelschap en gemeenschapsvorming’ en ‘Vrijheid in gebondenheid aan God’.
In het eerste deel definieert hij wetenschappelijk het woord protestantisme: protestatio is getuigenis. Hij schetst daarin de wereldwijde aanwezigheid van het protestantisme, met ‘eenheid in verscheidenheid in zes continenten’. In het tweede deel komen alle landen ter wereld met hun verschillende contexten aan de orde. In het derde deel volgt een nadere duiding en evaluatie: ‘Getuigen in de context van’: boeddhisme, hindoeïsme, islam, communisme, secularisme. De titel van het laatste hoofdstuk luidt: ‘Wereldwijde vernieuwingsbeweging, met taalvaardigheid, geloofsmoed en lofprijzing als kenmerken’.
Daarin sluit hij af met ‘protestantisme als (lof)zangbeweging’.
Hoewel Jongeneel de laatste vijfenzeventig jaar expliciet beschrijft, komt hij uiteraard ook bij jaren daarvoor, tot de Reformatie en verder. Ik neem als voorbeeld ‘Presentie in de Joodse staat Israël – Messiaans jodendom wereldwijd’. Daarin komt de voorgeschiedenis van de vestiging van de Joodse Staat in 1948 ter sprake maar ook ‘de ontmoetingsgeschiedenis’ van het rabbijnse jodendom en het christendom de eeuwen door.
Aan bod komt ook het verschil tussen Luther en Calvijn: ‘Calvijn was weliswaar geen filosemiet, maar liet zich veel positiever uit dan Luther. Naar de mening van Heiko Oberman, Nederlands kerkhistoricus met Joodse wortels, gaf Calvijn blijk van “een groeiend besef van de verborgen lotsgemeenschap van christenen en joden in de ontheemdheid van vervolging en diaspora.” Calvijn introduceerde het zingen van oudtestamentische psalmen in de eredienst. Aan zijn invloed is het te danken dat het Oude Testament een grotere rol speelt in het hervormde/presbyteriaanse protestantisme dan in het lutheranisme.’
Zo voert hij ook de Joodse wijsgeer Maimonides op, die in zijn compendium van de Joodse wet Jezus en Mohammed ‘valse profeten’ noemde, maar hen ook zag als wegbereiders van Koning Messias onder de ‘heidense volkeren (gojim)’. Zij immers zorgden voor de verspreiding van het geloof in één God (monotheïsme) en voor de naleving van de wet (Tien Geboden) tot de verste eilanden, ‘waardoor uiteindelijk de gehele wereldbevolking de God van Israël, jhwh zal gaan eren met één hart.’ Jongeneel zegt erbij dat het huidige jodendom een meer genuanceerde kijk heeft op de functie van Jezus en Mohammed in de wereldgeschiedenis. Hij sluit af met een paragraaf over messiaans jodendom, met referentie naar publicaties van Kees-Jan Rodenburg, Pieter A. Siebesma en E.J. de Ruiter.
Ik deed maar een greep uit dit boordevolle boek van Jongeneel, met wie ik in mijn studententijd aan de bestuurstafel zat van de CSFR. Ik betuig hem mijn respect voor zijn niet aflatende inzet om de wereldwijde christenheid voor het voetlicht te brengen. Dit boek is er een sprekend bewijs van.
J. van der Graaf, Huizen