Boekbesprekingen
Jan Brokken De tuinen van Buitenzorg. Uitg. Atlas Contact, Amsterdam; 220 blz.; € 22,99.
Voordat ze zijn ouders werden, verbleven de ouders van Jan Brokken twaalf jaar in Nederlands-Indië. Onvanzelfsprekend was dat. Han Brokken groeide in een volslagen areligieus gezin op en werd als zeventienjarige door het Evangelie gegrepen, toen hij in de lijdenstijd een kerk binnenliep, ‘toevallig een hervormde’. In Leiden gaat hij theologie studeren, waar hij zich buitenstaander voelt, omdat ‘de calvinistische mores’ hem vreemd zijn. Na het kandidaatsexamen legt student Brokken zich toe op godsdienstgeschiedenis en neemt hij de islam als specialisatie. In 1934 valt het oog van de bekende zendingstheoloog Hendrik Kraemer op Brokken, die hem benadert om onderzoek te gaan doen naar een islamitische bekeringsbeweging op Saleier, een eiland ten zuiden van Celebes. Waarom? Het had bevreemding gewekt dat op Saleier honderden mensen bij terugkeer van een pelgrimage naar Mekka het christelijk geloof aangenomen hadden. Han Brokken moest de leider gaan traceren, zich verdiepen in zijn beweegredenen. Hij ontdekt dat verzet tegen de feodale, islamitische overheersing van het maatschappelijke en godsdienstige leven het motief was.
En zo verhuizen Han en Olga in 1935 naar Nederlands-Indië. Doordat zij vele, lange brieven aan haar zus schreef, kan Jan Brokken het leven van zijn moeder in Indië traceren, een plaats waarvan ze later zei: ‘Nergens zoveel geleden, nergens zo intens geleefd’. Het is een mooie lijn in dit boek: een zoon die het leven van zijn moeder inkleurt in een periode die hijzelf niet meemaakte. Olga werd als 23-jarige direct verliefd op de tropen: ‘Het ruisen van de psalmen, een geluid dat aan harken doet denken, geduldig bladeren harken. De kleuren, feller dan die op batikstoffen. De tropen, de stekende zon tussen torenhoge stapelwolken, de kletterende regen. De ontmoetingen, dag in dag uit… Het leven.’ Ze beleeft met Han de mooiste tijd van haar leven waarin ze samen Indië ontdekken en naar elkaar toegroeien. Olga krijgt er een dochter, die slechts drie dagen leeft. Een van de twee zoons komt daarna ter wereld in een kliniek waar enkele kundige artsen werken die door de GZB betaald worden, artsen die gratis hulp boden aan patiënten uit alle bevolkingsgroepen.
Han volgen we in zijn zendingsonderzoek, dat hij uitvoert in opdracht van het gouvernement en van de Indische Kerk (een protestantse staatskerk). Hij reist vaak voor enige weken naar Saleier, op zoek naar de oosterse benadering van geloof. Kort na een bezoek van Hendrik Kraemer krijgt hij opdracht zijn onderzoek uit te breiden naar de Toraja-landen, driehonderd kilometer ten noorden van hun standplaats Makassar.
Tot in januari 1942 de Japanse vloot naar Celebes opstoomt. Een paar maanden later dringen militairen ook hun huis binnen, steken ze alle boeken en paperassen in brand. Jarenlang werk van Han Brokken aan zijn dissertatie gaat in vlammen op, het boek dat De ziener in de Oosterse godsdiensten zou heten. Voor drie jaar gaat Han én gaan Olga en haar zoontjes naar een Jappenkamp. In de eerste maanden van 1946 keren ze terug naar Nederland, als andere mensen. Drie jaar later wordt Jan geboren, hun derde zoon. Na De vergelding, De rechtvaardigen en vele andere opnieuw een boek van een auteur die geschiedenis, cultuur én het kleine leven op knappe wijze vervlecht.