Boekbesprekingen
Kees de RuijterDe hemel op aarde. Liturgie voor kerkgangers.KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 123 blz.; € 19,90.
Dit boek over de liturgie heb ik geboeid gelezen. Het is zeer toegankelijk geschreven met de bedoeling om het gesprek over en rond de kerkdienst te dienen. Daarin is prof. C.J. de Ruijter – sinds 2014 emeritus hoogleraar Praktische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen – zeker geslaagd, mede doordat er bij elke passage enkele gespreksvragen staan. De kernboodschap ligt opgesloten in de titel: hemel en aarde raken elkaar in de liturgie. Uitgangspunt is voor de schrijver wat Gód doet in de eredienst. Daar gaat het in de eerste plaats om en niet om wat wij doen. Deze inzet van God uit loopt als een rode draad door het hele boek heen. Voortdurend klinkt de verwondering door over het feit dat God ons ontmoeten wil. Wij zijn het niet die de dienst uitmaken. Heilzaam om dit steeds weer te bedenken in alle discussies over de liturgie.
De auteur is zich ervan bewust dat er rond de invulling van de eredienst veel gevoeligheden leven en dat het samenkomen van de gemeente lang niet altijd als positief wordt ervaren. Hij geeft waardevolle aanwijzingen om tot een vruchtbaar gesprek te komen, juist tussen gemeenteleden die verschillend denken. Er wordt gewaarschuwd voor een ‘feelgood-liturgie’. Een citaat: ‘Onze cultuur vraagt om intense ervaring en beleving. Als je zo’n trend niet kritisch hanteert, kan er iets dwingends komen in de liturgie.’ Bezinning op vormen kan niet los van inhoudelijke bezinning.
In een van de hoofdstukken wordt op een originele manier aandacht gegeven aan de geschiedenis van de eredienst door vier diensten uit verschillende eeuwen te beschrijven. Liturgie staat nooit los van de traditie. Omdat het om een praktisch boek gaat, is deze duik in het verleden summier. Maar achterin noemt de auteur de bronnen die hem hebben geholpen bij het schrijven deze uitgave. Per hoofdstuk geeft hij leestips voor verdere verwerking en verdieping. In het hoofdstuk ‘Wat hoort bij de eredienst?’ bespreekt hij de verschillende onderdelen van de liturgie. Er worden rake dingen gezegd over het lezen van de Schrift, de plaats van de wet en van de geloofs belijdenis, de gebeden, de verkondiging (die niet op zichzelf staat maar in het geheel van de eredienst geïntegreerd wil zijn), zang en muziek, het zegenen, de voorbereiding thuis. Hoewel prof. De Ruijter oog heeft voor eigentijdse ontwikkelingen rond liederen en muziekvormen in de liturgie, voert hij een vurig pleidooi voor het behoud van de psalmen. Als kerk kunnen we niet zonder, omdat er eigenlijk voor alle dingen in het leven wel een psalm is. Al ligt er wel een probleem rond de verstaanbaarheid van berijmingen.
Ik wil dit boek graag aanbevelen. Dat het met liefde voor de eredienst geschreven is, laat het volgende – persoonlijk getoonzette – citaat zien: ‘Ik ga al bijna zeventig jaar naar de kerk. En er zijn maar een paar kerkdiensten uit al die jaren die een indruk gemaakt hebben die ik tot nu toe bij me draag. Maar als ik me indenk dat ik geleefd had zonder die zeventig jaar liturgie, dan zou op slag het licht uitvallen in mijn leven. Wat een reddende kracht zat er dan in die constante stroom van kerkdiensten!’