Boekbesprekingen
Theo Boer, Stef Groenewoud, Wouter de Jonge (red.) Leven met euthanasie. Geliefden vertellen over hun ervaringen. KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht; 240 blz.; € 20,00.
In een tijd dat er veel aandacht is voor vragen boven het euthanasiebed, neemt Leven met euthanasie ons mee rondom het euthanasiebed. Ruim veertig nabestaanden van mensen die euthanasie kregen, komen hierin aan het woord. Het geeft ons een inkijk in wat we mogelijk kunnen verwachten bij een keuze voor euthanasie. In deze bundel wordt door een meerderheid positief over euthanasie gesproken. Het familielid van één schrijver heeft het vanuit zijn geloof aanvankelijk moeilijk met euthanasie maar zegt: ‘Bij mij sloeg de weegschaal door naar het begrip barmhartigheid.’ Lijden voorkomen dus, een oude christelijke deugd.
Er worden vier positieve kanten genoemd: er komt een einde aan ernstig en/of zinloos lijden; het sterven zelf is een rustige, zekere en gewenste dood zonder ernstig lijden in bijzijn van geliefden; het stervensmoment is planbaar en zie je aankomen; en iemands laatste wens wordt ingewilligd.
Er zijn ook negatieve ervaringen. Iemand schrijft na een lang geplande en gewenste euthanasie: ‘Daarna was ik er erg van in de war. Was dit nu echt wat ze wilde? Een gevoel alsof ik haar in de steek had gelaten. Alsof ik verantwoordelijk was voor hoe het gegaan was. Met mijn hoofd kon ik weten dat dat niet zo was, maar het voelde wanhopig anders.’
Vijf schaduwzijden komen naar voren: de euthanasie is niet altijd wat men ervan heeft verwacht, vaak overvalt de snelheid de naasten; het genoemde voordeel van de planbaarheid levert ook stress op, je wacht op ‘het moment’ dat het gaat plaatsvinden; ook is het de vraag of de nabestaanden altijd klaar zijn voor de euthanasie, draaide het in de keuze toch te veel om de zieke zelf?; wat hiermee verband houdt zijn de verschillende soorten twijfels of de euthanasie wel nodig was; soms leidt een voorgenomen euthanasie tot onenigheid tussen familieleden.
Na het lezen van Leven met euthanasie besef ik opnieuw dat er bij al deze verhalen niet werd geselecteerd of gecensureerd. Ieder verhaal vertelt wat het betekent om een geliefde te moeten missen. Of zoals iemand schreef: ‘Hoewel verdriet geen gewicht heeft, was het onze loodzwaar.’ In drie of vier bladzijden wordt door een nabestaande beschreven hoe men tot de beslissing kwam, alsook het moment van de euthanasie en de tijd daarna.
Tijdens het lezen van deze verhalen groeide bij mij de overtuiging hoezeer er een bijbelse bezinning nodig is op de huidige complexe euthanasiepraktijk. Verschillende vragen komen bij mij naar boven. Ik noem er drie. Ten eerste: hoe verhoudt zich onze (mens)waardigheid tot ons lichamelijk functioneren? De tweede vraag: gaat er achter de vraag naar euthanasie iets anders schuil, een angst om de regie te verliezen? En ten derde: er wordt in het woord vooraf gesteld dat er een wezenlijk verschil is tussen suïcide en euthanasie: zelfdoding vindt in eenzaamheid plaats en er zijn geen bijstaanden maar wel nabestaanden die worstelen met de vraag of het niet voorkomen had kunnen worden. Maar kan het niet zijn dat door zo in te zetten bij de autonome mens, de worstelingen en vragen voor de bijstaanden uit het oog verloren worden?
Deze vragen doen op mij een indringend appèl om, de ander, tot naaste te worden. Om te midden van vele waaroms en intens lijden met innerlijke ontferming nabij de ander te zijn, tot in het dal vol schaduw van de dood, zoals Jezus ons voorhield in Zijn bekende gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
Wie zich ook maar enigszins betrokken weet op dit onderwerp, bijvoorbeeld als zorgverlener of zorgontvanger, moet dit boek lezen.