Boekbesprekingen
Bert van Veluw Jezus’ kruisdood in beeld. Hedendaagse en bijbelse metaforen van verzoening en verlossing. Uitg. Van Warven, Kampen; 247 blz.; € 19,95.
Dr. Bert van Veluw, predikant van De Hoeksteen te IJsselmuiden, heeft eerder geschreven over de verzoeningsleer. In Jezus’ kruisdood in beeld bespreekt hij bijbelse metaforen of beelden die laten zien wat verzoening en verlossing betekenen. Zo passeren de beelden van vrijkoping, strijd, rechtbank, genezing, bevrijding uit de gevangenis, reiniging en offer. Van Veluw maakt helder hoe deze verschillende metaforen nodig zijn om de betekenis van Jezus’ dood en opstanding te kunnen begrijpen. Tegelijk stelt hij dat diverse bijbelse beelden in onze tijd minder goed te communiceren zijn. Daarom is het belangrijk om ze in de prediking en op andere momenten uit te leggen. Omdat eigentijdse voorbeelden kunnen helpen om Gods verlossing te verhelderen, begint het boek daarmee. In het eerste deel passeren maar liefst 35 mogelijkheden om verzoening en verlossing te illustreren, zoals de mijnschacht, de reddingshelikopter, de kapitein die overboord sprong, de zoon van de treinbrugwachter, de vrouw die het brandende huis in rende, de bloeddonor, de tijdstraf van de ijshockeyers, de minister die verantwoordelijk was. Bij elk voorbeeld geeft Van Veluw aan welk aspect vooral wordt benadrukt én welke beperking eraan vastzit. Hij beseft natuurlijk dat je niet al die voorbeelden tegelijk kunt gebruiken, maar zo wil hij de mogelijkheid bieden om in allerlei situaties en voor verschillende doelgroepen keuzes te maken. Predikanten en catecheten kunnen de beelden gebruiken voor met name kinderen en jongeren, terwijl betrokken gemeenteleden worden geholpen om het Evangelie uit te leggen aan mensen die het Evangelie nauwelijks kennen.
Wanneer mensen eigentijdse beelden begrijpen, kunnen ze eenvoudiger vertrouwd raken met bijbelse metaforen. Sterk is dat Van Veluw erin slaagt om de betekenis van Jezus’ kruisdood via deze eigentijdse voorbeelden dichter bij de lezer te brengen. Je kunt er goed gebruik van maken met het oog op verschillende situaties en doelgroepen. Behalve mijn waardering voor Jezus’ kruisdood in beeld wil ik een nadeel en een bezwaar noemen. Een nadeel is dat de hoeveelheid eigentijdse beelden iets vermoeiends krijgt. Dr. Van Veluw beseft dit en adviseert dan ook om het boek niet in één keer uit te lezen. Eigenlijk heeft het eerste deel meer het karakter van een naslagwerk. Toch wil je als lezer verder komen in een boek en zie je na verloop van tijd helaas door de bomen het bos niet meer. Sommige eigentijdse metaforen lijken bovendien op elkaar en accentueren tegelijk een andere nuance. Verder is de vraag soms welk voorbeeld je het beste kunt gebruiken. Behalve verheldering ontstaat er dus ook verwarring door zowel de hoeveelheid als de beperkte nuanceverschillen van de gebruikte metaforen.
Mijn bezwaar raakt de verzoeningsleer die ds. Van Veluw beschrijft. Allerlei bijbelse aspecten komen ter sprake, maar in de lijn van vroegere en hedendaagse kritiek wijst hij de ‘verzoening door voldoening’ in de klassiek-reformatorische betekenis af. Als hij bijvoorbeeld verzoening als losprijs aan de orde stelt, wordt de prijs volgens hem niet aan God betaald, maar is het juist andersom: God betaalt in Zijn Zoon Zelf de prijs. Daarom heeft de verlossing Hem oneindig veel gekost (p.127vv). Later komt deze gedachte terug bij zijn bespreking van Christus’ verzoening als offer voor de zonde. Dit wordt niet aangeboden aan God, maar God brengt in Jezus’ kruisdood juist Zelf het offer. Zo heeft de Vader dus indirect Zelf geleden, waarmee het ‘tegenover’ van Vader en Zoon in de verzoening verdwijnt. Ik begrijp wat Van Veluw wil benadrukken. Christus’ werk was niet bedoeld om de toornige God te veranderen in de Genadige. De komst van Christus was immers ten diepste te danken aan Gods liefde. Toch verdwijnt bij hem de bijbels-gereformeerde notie van de wegneming of stilling van Gods toorn (HC zondag 5-6, 15-16; NGB art.21). In Romeinen 3:24-25 heeft Christus’ sterven te maken met Gods gerechtigheid, die ook een straffende kant kent. In Galaten 3:10-13 verkondigt Paulus dat Jezus in Zijn kruisdood Gods vloek heeft weggedragen door Zelf een vloek te worden. Het is een pijnlijk gemis dat juist deze bijbelse gegevens niet aan de orde komen. ‘Verzoening door voldoening’ in deze betekenis is niet de hele inhoud van de bijbelse verlossingsleer, maar je kunt niet over verzoening spreken zonder de genoemde kern. Het raakt je verstaan van Goede Vrijdag, met name tijdens de drie uur duisternis. Meer nog: het raakt je godsbeeld. Geestelijk maakt het je inkeer dieper en tegelijk je geloofsverwondering en dankbaarheid groter dat Jezus aan God betaalde wat je zelf schuldig was.