column
Bond, Bund, Verband
Is er een parallel tussen de Gereformeerde Bond en de Duitse Reformierte Bund?
Onlangs bezocht ik Greifswald, een oud universiteits- en Hanzestadje in Noordoost-Duitsland. Er was een driedaagse conferentie over opwekkingsbewegingen in de negentiende eeuw: ‘Zwischen Aufklärung und Moderne’.
Spekkie naar mijn bekkie. Het is altijd boeiend om als onderzoekers uit verschillende landen te praten over tradities die ondanks de eigen nationale achtergronden toch op elkaar lijken. Ook als ze verschillende namen dragen, hebben ze veel met elkaar gemeen. Bekend zijn de varianten van een internationale vroomheidsbeweging in de zeventiende en achttiende eeuw: puritanisme, Nadere Reformatie en piëtisme. Minder duidelijk is het verband tussen de Amerikaanse (First) Great Awakening, het Engelse methodisme en ‘onze’ Nijkerkse beweging. En wie weet van de verbindingen tussen de Second Great Awakening, het Réveil en de Erweckungsbewegung?
Omdat al die termen een eigen leven zijn gaan leiden, missen we gemakkelijk het zicht op de kerkhistorische samenhangen. Daarom kan het verrassen als je een Duitse collega hoort vertellen over de Erweckungsbewegung in het Siegerland alsof het gaat over de Afscheidingsbeweging in ons goede vaderland. Zodra daarbij de namen vallen van predikers als Krummacher en Kohlbrügge, begrijpen we dat de Verlichting in kerk en theologie destijds ook elders in Europa orthodoxe reacties opriep.
Hoe zit dat met de hervormd-gereformeerde beweging in Nederland? Deze verscheen op het kerkelijke toneel na de Doleantie van 1886 en kreeg onder meer gestalte in de Gereformeerde Bond. Kunnen we hier een parallel ontwaren met de in 1884 opgerichte Reformierte Bund, een federatie van kerken, gemeenten, organisaties en personen uit de Duitse calvinistische traditie? Of mogen we een vergelijking trekken met het in 1888 ontstane Evangelische Gnadauer Gemeinschaftsverband, een eveneens nog altijd actieve koepelorganisatie van <i>erweckte<p> christenen bij onze oosterburen?
Ik wil hier het antwoord schuldig blijven. Volgende week is er alweer een interessante conferentie in Marburg over deze materie: ‘Pietismus, Neupietismus und Evangelikalismus – Identitätskonstruktionen im erwecklichen Protestantismus’. Ik kan daar niet bij zijn, onze Groninger gereformeerdebondspromovenda Mirjam Hofman wel. Ik ben benieuwd welk licht zij zal kunnen laten schijnen over de evangelische banden tussen landen die ooit verenigd waren in het Heilige Roomse Rijk.
Fred van Lieburg