Brochure over leegstaande kerkgebouwen en hun bestemming
In de afgelopen decennia heeft het secularisatieproces diepe sporen getrokken in het kerkelijke leven in Nederland. Een facet daarvan is leegstand van kerkgebouwen en de vraag wat er met deze kerken moet gebeuren. Over dit actuele onderwerp verscheen een brochure van de Willem de Zwijgerstichting, geschreven door Herman Wesselink. Hij promoveerde in 2018 op een studie over verleden, heden en toekomst van bedreigde kerkgebouwen in Nederland, voornamelijk uit de periode van 1800 tot 1970. Dr. H. Wesselink (Amsterdam, 1978) is architectuurhistoricus en gespecialiseerd in kerkelijke bouwkunst en monumentenzorg.
De auteur beschrijft in het eerste en tweede hoofdstuk de ontwikkelingen van protestantse en rooms-katholieke kerkbouw in de negentiende eeuw in Nederland. Tegen de achtergrond van diverse (kerk) historische, liturgische en bouwkundige facetten schetst hij hoe de kerkbouw zich ontplooit. Het gaat van ‘doelmatige preekkerk’ naar architectonische hoogtepunten. Het derde hoofdstuk behandelt de opkomst van de liturgische beweging in de protestantse theologie in de twintigste eeuw en de manier waarop zich dat vertaalt in het ontwerp van kerkgebouwen. We leren diverse architecten kennen en hun bouwstijlen. Hetzelfde geldt voor het vierde hoofdstuk waarin het gaat over de rooms-katholieke kerkbouw in de twintigste eeuw. Daarin spelen de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog en de liturgische beweging sinds het Tweede Vaticaanse Concilie belangrijke rollen.
Hoofdstuk vijf is kort maar aangrijpend: over hoe in de jaren zestig en zeventig op grote schaal kerken van grote cultuurhistorische waarde zijn gesloopt. Nieuwere kerkgebouwen bleken onbeschermd in de storm van de secularisatie te staan. Triest is de opsomming van kerkgebouwen die als ‘stenen offers van de ontkerkelijking’ verdwenen zijn. In het volgende hoofdstuk lezen we hoe men (vooral na 1990) is gekomen tot bescherming en herbestemming van kerkgebouwen die aan de eredienst onttrokken zijn.
In een slotbeschouwing beschrijft Wesselink aandachtspunten en aanbevelingen voor ‘jonge’ kerkgebouwen in de 21e eeuw. De verwachting is dat van de ruim 7000 gebedshuizen er nog velen hun religieuze functie zullen verliezen. Er zijn hoopvolle signalen, maar de vraag naar herbestemming blijft complex en gevoelig. Mooi beeldmateriaal verfraait deze brochure. Na het lezen van deze brochure zal de lezer met andere ogen kijken naar kerkgebouwen en de architectuur daarvan. Vooral zal er meer betrokkenheid zijn op de urgente vragen over de toekomst daarvan.
De brochure ‘Een sterke toren in het midden der stad. Verleden, heden en toekomst van bedreigde Nederlandse kerkgebouwen uit de periode 1800-1970’ van dr. Herman Wesselink kost € 4,30 en is te bestellen via willemdezwijgerstichting.nl of wdzst@ kpnmail.nl of te verkrijgen via de boekhandel. Wie donateur wordt van de Willem de Zwijgerstichting, ontvangt voor een gift van minimaal € 7,00 per jaar jaarlijks twee brochures over actuele en verdiepende onderwerpen.