Brochure over Oosters- en Oriëntaals-Orthodoxe kerken
De oorlog in Oekraïne en het Russische streven naar een ‘Russische wereld’, evenals de toenemende belangstelling voor de Oosters-Orthodoxe geloofsbeleving in West-Europa, vestigen de aandacht op deze vanouds onbekende gestalte van het christelijk geloof. Waar komen de kerken uit de Orthodoxie vandaan? Hoe verhouden ze zich tot elkaar? Wat is het eigene van hun liturgie en theologie, die ook sommige christenen in Nederland aanspreekt?
Dr. Heleen Murre-van den Berg, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, schreef voor de Willem de Zwijger Stichting een instructieve brochure waarin deze vragen helder worden beantwoord, ‘Licht uit het Oosten. Oosters- en Oriëntaals-Orthodoxe kerken in Nederland en wereldwijd’. Zelf afkomstig uit de gereformeerde gezindte kwam Murre tijdens haar studie Semitische talen in Leiden in aanraking met Syrisch-Orthodoxe gemeenschap rond Enschede. Het was het begin van een fascinatie die haar niet meer heeft losgelaten. De eerste twee hoofdstukken laten zien dat het palet aan Orthodoxe kerken meer dan de Rooms-Katholieke Kerk en de kerken van de Reformatie wortelen in de Vroege Kerk zelf. Het voornaamste onderscheid is dat tussen de Oriëntaals-Orthodoxe kerken uit het Midden-Oosten en de Oosters-Orthodoxe kerken van de Slavische wereld. Waar de eersten altijd minderheidskerken bleven, eerst onder Byzantium en toen onder de islam, vormden de laatsten tot 1453 in Constantinopel en daarna in Kiev en Moskou meestal een tandem met de zittende macht. Dat laatste betekent overigens allerminst dat regeringsleiders niet vanuit het Evangelie kunnen worden bekritiseerd.
Door onderdrukking zijn beide kerkgroepen over de hele wereld verspreid geraakt. Vaak is de kerk bij uitstek de plek waar mensen met dezelfde achtergrond elkaar ontmoeten. Tegelijk passen de kerken zich aan de nieuwe omstandigheden aan, ook vanwege toetreders uit de nieuwe gebieden. Een instructief derde hoofdstuk met een overzicht van parochies van Oosters- en Oriëntaals-Orthodoxe Kerken maakt dit concreet voor Nederland.
Twee slothoofdstukken over de liturgie en theologie laten zien wat de traditionele vormen van deze kerken inhouden. Er is aandacht voor Schriftlezing en prediking. Tegelijk valt op hoezeer geur, zang, beeld en rituele handelingen zorgen voor een allesomvattende beleving van de verering van God, die verrassend aansluit bij de hedendaagse behoefte aan lichamelijkheid, ook in het geloof. Waar missionarissen Orthodoxe christenen in het verleden vooral als naamchristenen zagen, blijken veel vormen er bij nader inzien vooral op gericht daadwerkelijk in verbondenheid met Christus te leven.
Prof. Murre maakt in kort bestek wegwijs in de Servische, Griekse en Russische, Koptische, Armeense, Ethiopische, Eritrese, Syrische en Assyrische kerken. Verschillen en overeenkomsten met de westerse kerken komen aan bod, bijvoorbeeld rond de leer van de twee naturen van Christus. Daarbij reikt de brochure literatuur en mogelijke gespreksonderwerpen aan met broeders en zusters uit deze kerken. Wie wel eens een Oosterse of Oriëntaalse kerkdienst zou willen bezoeken, vindt hier een prima begin.