De reformatorische theologie spreekt van God uit. Het heil komt van buiten ons. God is de sprekende, belovende, verkiezende God. Juist daarom is er hoop. Want in Zijn openbaring treedt Hij binnen in bezet gebied, in deze wereld, tot in ons hart toe.
Door de Heilige Geest worden doden levend gemaakt. Dat is de wedergeboorte. De omgekeerde weg is niet begaanbaar. Wie begint aan de kant van de mens, komt nooit bij God uit. Ook niet als we beginnen bij de wedergeboren mens.
Relatie met Christus
Er is na de vroege Reformatie een wedergeboortetheologie ontwikkeld die subtiel het werk van de Heilige Geest in en aan de mens in het middelpunt zet. Dat heeft in de Gereformeerde Bond altijd invloed gehad, zowel in de vorm van dr. A. Kuyper als die van ds. G.H. Kersten, vaak ingepakt in methodistische ernst of evangelische bevlogenheid. Moeten we dan niet wederom geboren worden? Zeker! Maar wedergeboorte geschiedt dóór het geloof (Joh.3), niet vóór het geloof. ‘Wij geloven dat het ware geloof, dat in de mens is voortgebracht door het horen van het Woord en de werking van de Heilige Geest, hem doet wedergeboren worden én tot een nieuwe mens maakt en hem doet leven in een nieuw leven en bevrijdt van de slavernij van de zonde.’ (NGB, art.24)
Wedergeboorte is niet een bepaald aanwijsbaar moment in je leven. Het is de relatie met Christus. Het is dus een dagelijkse werkelijkheid voor wie gelooft. Het kan nooit een gepasseerd station zijn. Voor Calvijn is regeneratio (wedergeboorte) vaak synoniem voor sanctificatio (heiliging) (bv. Inst.III.3.9; comm. 1 Kor.1:2). Bij Calvijn is wedergeboorte de gestage doorwerking van Gods genade in het concrete, dagelijkse leven van vrijgesproken zondaren. Het is het werk van de Heilige Geest, Die in de gelovigen effectief maakt wat eenmaal Christus heeft volbracht. Daarom spreekt hij nooit over ‘wedergeboren christenen’, alsof dat een status is. Ook weet hij niet van een ‘tweede zegen’. Hij houdt de wedergeboorte dicht bij de dagelijkse strijd tussen Geest en vlees. De gereformeerde leer kent geen ruimte voor een classificatie van gelovigen. Er is maar één geloof: dat van de tollenaar. Het toevluchtnemende geloof, dat niets in zichzelf heeft dan alleen zonde, maar dat tegelijk alles verwacht van Christus, zowel voor de rechtvaardiging als de heiliging.
Buiten onszelf
De wedergeboorte is de binnenkant van de heiliging. Dat is een moeizaam, levenslang proces. Het is theologisch van groot belang om het werk van de Heilige Geest nauw te betrekken op Christus. Christus is de Bron van alle heil. Als dat ook maar één moment vergeten wordt, ontstaat al gauw moralisme. Zeker in een cultuur als de onze, die het ego centraal stelt, in plaats van het kruis van Christus. De doop leert ons om onze zaligheid te zoeken buiten onszelf. Ook onze heiliging. Het is goed dat wij oproepen tot radicale navolging van Jezus, maar niet als dat gebeurt op basis van onze status als bekeerde of wedergeboren mensen.
De doperse radicalen in de zestiende eeuw vroegen aandacht voor het subjectieve, de mens die gelooft en vol is van de Heilige Geest. Calvijn had zijn handen er vol aan om deze tendens te bestrijden. In de twintigste eeuw waarschuwde J.G. Woelderink tegen ‘de gevaren der doopersche geestesstrooming’. De vroege Reformatie zette in bij het geloof, en sprak van daaruit over de wedergeboorte, niet andersom. Dat wil zeggen: het uitgangspunt lag in God, Die met ons een eeuwig verbond heeft opgericht.
Voor ons en in ons
Maar lopen we niet het risico dat we te objectief worden? Dat zou kunnen. Dr. F.G. Immink wijst in zijn boeken voortdurend op het externe karakter van het heil, dat voorop moet gaan: het komt vanbuiten. Het komt niet uit ons op. Niettemin: het heil daalt wel in de wereld in, ook in ons hart. Dat is het werk van de Heilige Geest. In verbondenheid met Christus, dus in het kader van het verbond, mag en moet daarover gesproken worden, ook in de prediking.
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 23 juni 2022. Neem een jaarabonnement (€ 49,95). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!