column

Deugen wij mensen?

De meeste mensen deugen is de titel van een boek waarmee de jonge historicus Rutger Bregman de tongen losmaakt.

Volgens Bregman is in de loop der geschiedenis gebleken dat vriendelijke mensen de grootste kans hebben om als soort te overleven (de survival of the friendliest). Goed nieuws voor wie evolutie en moraal samen willen denken, en goed nieuws voor wie gebukt gaan onder een negatief zelfbeeld. Als kind en als vader weet ik hoe belangrijk het is om je vertrekpunt te nemen bij elkaars kwaliteiten. Een welgemeend advies aan alle lezers: geef wat vaker een compliment en laat dat dan niet volgen door ‘maar’, maar door ‘want’. Dit kan wonderen doen. 

Toch laat ík achter dit compliment voor Bregman wat maren klinken. Om te beginnen is de uitspraak oppervlakkig gesproken niets nieuws. Als we er niet op konden rekenen dat de meeste mensen deugen zouden we ons maar beter binnenshuis kunnen verschansen. Vervolgens helpt deze bewering ons, als de nood echt aan de man komt, weinig vooruit. Toen er vorig jaar twee Boeings 737-MAX neerstortten, waren gauw genoeg alle 400 vliegtuigen aan de grond gezet, hoezeer de fabrikant ook beweerde dat de meeste Boeings deugen. Terecht werd geconstateerd dat het neerstorten van twee exemplaren duidt op een systemisch probleem bij alle vliegtuigen. Zo zegt het bestaan van Holleeders en Weinsteins niet alleen iets over hen, maar over ons allemaal: hebben wij niet allen een vermogen om slecht te worden?

Daar zou je bovendien bij vergeten dat wat wij wél deugdzaam gedrag noemen niet zelden het resultaat is van een verbeten strijd tussen onze goede en de minder goede kanten. Huwelijkse trouw, burgermoed, beleefdheid, vrijgevigheid – hoe vaak zijn ze niet zwaar bevochten op onze wellustige, laffe, brutale of inhalige inborst? Slechte kanten in ons die zo hardnekkig zijn dat ze helaas een blijvend deel van onze identiteit vormen?

Tenslotte is er een derde ‘niet deugen’, één waarop ethiekhoogleraar Ad de Bruijne in het Nederlands Dagblad wijst: ons onvermogen om God voldoende lief te hebben, om Hem überhaupt lief te hebben. Van dát gebrek aan deugdzaamheid blijf ik ook ná Bregmans boek wakkerliggen.

Theo Boer