Diaconaat
Afgelopen week kwam ik bij een grootgrutter een groot publicatiebord tegen waarop vermeld stond dat ik als klant bepaalde (vooral houdbare) voedselwaren zou kunnen kopen, die ik vervolgens bij het verlaten van de supermarkt kon achterlaten. De opbrengst was bestemd voor de voedselbank in Krimpen. Deze actie is opgezet door de gezamenlijke diaconieën van de plaatselijke kerken. Ik weet dat in andere gemeenten soortgelijke initiatieven zijn ontplooid. Alle waardering! Zo nemen kerkelijke gemeenten hun verantwoordelijkheid om schouder aan schouder hun naaste te dienen. Het ambt van diaken is immers bedoeld om dienstbaarheid te praktiseren en stimuleren, in navolging van Christus. Juist in coronatijd, nu veel mensen in financiële problemen (dreigen te) raken.
Voedselbanken
Toch schuurt er iets. Bij zijn emeritaat zegt ds. Dick Couvée: het is een bloody shame dat we in dit land voedselbanken hebben. Couvée is 12,5 jaar predikant-directeur geweest van de bekende Pauluskerk in Rotterdam, waar mensen van de straat worden opgevangen. Ooit zat ik met hem in een forum. Zijn theologische denkbeelden deel ik niet, maar zijn oprechte woede over onrecht maakte op mij diepe indruk.
Het is inderdaad te gek voor woorden dat wij, als een van de rijkste landen ter wereld, zoiets als een voedselbank hebben. In Rotterdam is het uitgegroeid tot een enorm bedrijf.
Gerechtigheid zoeken
Veel christenen associëren diaconaat met de dienst van de barmhartigheid. Het is fijn om iets te mogen doen voor mensen die het minder hebben dan wij. Maar ds. Couvée heeft gelijk: met barmhartigheid alleen komen we niet weg. Diaconaat loopt op twéé benen: barmhartigheid én gerechtigheid. De voedselbank steunen is prima, maar het is symptoombestrijding.
Gerechtigheid zoekt naar de achterliggende oorzaken, de patronen van ongelijkheid. Als je daarover nadenkt, kom je onvermijdelijk in politieke vaarwateren. Het zij zo. Geloof laat zich nu eenmaal niet opsluiten achter de voordeur. Barmhartig mogen zijn is fijn, gerechtigheid zoeken doet pijn. Het wordt snel gelieerd aan linkse politiek. Ik weet wel dat wij het Koninkrijk op aarde niet op eigen kracht kunnen realiseren, maar ik heb nooit begrepen dat dat voldoende argument is om dan maar de toevlucht te nementot rechts georiënteerde politiek. In Nederland is de laatste decennia enorm veel aardse rijkdom opgehoopt, maar die is ten gevolge van verkeerd beleid terechtgekomen bij multinationals. Het aantal mensen in armoede is toegenomen, vooral onder kinderen en jongeren. In Nederland. Ik laat de wereld nu even buiten beschouwing.
Geen afzetmarkt
De gerechtigheid van God is een belangrijk thema in de Bijbel. Mijn indruk is dat we als predikanten juist vanwege de politieke gevoeligheden terughoudend zijn om het in prediking en catechese aan de orde te stellen.
Antonie en Cora Treuren werkten zes jaar lang als diaconale arbeiders in Colombia. Zij schreven een fraaie studie over het bijbelse kernwoord ‘gerechtigheid’. Niet één uitgever wil het uitgeven, noch in het Spaans, noch in het Nederlands: er is geen afzetmarkt voor. Antonie schreef wel de laatste themabrochure bij De Waarheidsvriend. Hij treedt daarmee in het voetspoor van iemand als Aart Peters, die veel betekend heeft voor de doordenking en praktische uitwerking van het diaconaat.
Ondergeschoven kindje
Maar in de theologiebeoefening blijft diaconaat een ondergeschoven kindje. In 2009 redigeerden dr. G.C. den Hertog en dr. A. Noordegraaf Dienen en Delen.
Basisboek Diaconaat. Wie heeft zich sindsdien in orthodoxe kring beziggehouden met deze thematiek? Wie had dr. Herman Noordegraaf (niet te verwarren met zijn naamgenoot) aan de Protestantse Theologische Universiteit kunnen opvolgen als bijzonder hoogleraar diaconaat?
Inmiddels is op die post dr. Thijs Tromp benoemd. In een interview merkt hij op dat een ‘kerk in de marge’ beter in staat is de diaconale roeping te vervullen dan een kerk die zich thuis voelt in ‘het burgerlijk centrum van onze samenleving’. Dat is wetenschappelijke taal voor: Een kerk die bevolkt wordt door mensen uit gegoede kringen, met een baan (of twee banen) en een koophuis, komt moeilijker tot diaconale presentie dan een kerk waarvan de leden zelf weinig bestaanszekerheid kennen.
Zo’n opmerking zet mij stil. Het geeft te denken. Serieus nadenken over diaconaat brengt als vanzelf tot de vraag: wie zijn wij als gemeente? Voor wie bidden wij? Aan wie delen wij de genade van Christus uit? Kennen we zelf die genade?