Dr. A. van Brummelen
Voor het zien van de meest opvallende uitgave die de najaarscatalogus van uitgeverij de Banier aankondigt, hoef je maar één keer om te slaan. Voordat veel geschriften van puriteinen aangekondigd worden en diverse prekenbundels van predikanten uit de Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) volgen, ontdekt de lezer op pagina 3 dat Stilte van het hart. Verzamelde geschriften van dr. A. van Brummelen deze maand verschijnen zal. Het is een boek waarnaar we uitzien, 688 pagina’s dik. Ik mocht hem als voorzitter van de Gereformeerde Bond van 1995 tot 1998 in ons bestuur meemaken, de drie jaren dat hij leidinggaf. Terwijl enerzijds zijn bestuurlijke voorgangers G. Boer en W.L. Tukker door hun geschriften nog vaak geciteerd worden – de eerste ook buiten hervormd-gereformeerde kring – is het anderzijds opvallend hoe vaak ik de naam van ds. Van Brummelen onderweg nog tegenkom.
Stempel
Beslist heeft hij een stempel gezet, onder meer door zijn vele artikelen over de prediking, de prediker, het geestelijke leven van de gemeenten. Niemand leek zo over de roeping tot het ambt en de stijl van het ambt te kunnen spreken als hij. Niemand leek praktische lessen voor het geloofsleven te kunnen trekken uit ontmoetingen met mensen zoals hij deed. Ook als persoon was hij markant. Voor de ‘disharmonie op mijn bureau’ excuseerde hij zich ooit, toen daar op maandagmorgen 9 uur zijn bijbeltje en preekschriftje van de zondag lagen, nog niet opgeborgen. Zowel met het proces van Samen op Weg, dat leidde tot de vorming van de Protestantse Kerk, als met de vorming van het Comité tot behoud van de Nederlandse Hervormde Kerk, dat leidde tot de vorming van de Hersteld Hervormde Kerk, kon hij niet uit de voeten, bestuurlijk noch geestelijk. Waar de plaats van de belijdenis in het geding was, wist ds. Van Brummelen zich behalve met de belijdenis van de Reformatie verwant met de ethische theologen uit de negentiende eeuw, bij wie het geestelijke leven van de gemeente centraal stond. Zijn omgang met de belijdenis had sowieso meer met Geest dan met letter te maken.
Hersteld hervormde theologen
Waarom dit hier verwoord, waarom hier de loopplank vast uitgelegd voor een betekenisvol boek? Wel, erg opvallend is dat de uitgave geredigeerd wordt door (naast de niet-theoloog dr. H. van As) louter hersteld hervormde theologen, die vanwege hun leeftijd ds. Van Brummelen nauwelijks gekend kunnen hebben: ds. A. Kos, A.S. Middelkoop, ds. A.A.F. van de Weg en ds. J.A. Kloosterman, waarbij de laatste de redactie voerde en de annotaties verzorgde.
Het is goed om te constateren dat in de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) na zestien jaar de ‘scherpe kantjes’ naar de hervormd-gereformeerden verdwijnen. Waar ds. A.C. Rijken in 2017 bij de verschijning van de biografie van ds. A. Beens – een predikant die eveneens in de prediking zijn sporen trok – nog opmerkte hem niet te kennen, ervaart de lezer dit jaar een kentering in het Kerkblad van de HHK. In twee artikelen werd op welwillende wijze aandacht geschonken aan het historisch-theologische levensverhaal van ds. C. Blenk, in zijn rubriek ‘Persoonlijke herinneringen’ schreef ir. B.J. van der Vlies over hartelijke contacten met ds. E.F. Vergunst, terwijl de aandacht voor de dissertatie van ds. J.B. ten Hove royaal was. Ik schrijf dit met dankbaarheid op.
Ongemakkelijk gevoel
En toch… Ongemakkelijk voelt het als de geestelijke nalatenschap van dr. A. van Brummelen achter hersteld-hervormde bureaus verzameld en geannoteerd wordt. Het brengt tot een vraag die breed in de samenleving en de kerk speelt: hoe verhouden wij ons tot het verleden? Hoe voorkomen we dat we mensen uit vroeger jaren door onze bril bekijken gaan? In dit opzicht wachten we het ‘Ten geleide’ van Stilte van het hart af. Is het een poging van overwegend jonge theologen om te communiceren wat naar hun overtuiging de identiteit van de Hersteld Hervormde Kerk bepalen moet? Zomaar zou dit een motief kunnen zijn.
Ondertussen blijft voor hervormd-gereformeerden de vraag hoe zijzelf zich verhouden tot hun kerkelijke voorouders. Normatief is de geschiedenis niet, leren kunnen we veel van haar. Om die reden zien we uit naar het ontsluiten van de geestelijke erfenis van onze oud-voorzitter, om voor de vragen van vandaag opgescherpt te worden door zijn artikelen over ambt, academische theologische studie, wijsgerige scholing, geestelijke leven, prediking…
P.J. Vergunst
is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend.