blog

Onrust, dreiging en geweld lijken het nieuws te domineren

Een bewogen Franse zomer

Terwijl de Nederlandse media al maanden spreken over een ‘sportzomer’, zijn er andere namen dan Rio die een wereld van gedachten en gevoelens oproepen: Nice, Istanbul, Jacques Hamel. Onrust, dreiging en geweld zijn zo dominant dat niemand meer over komkommertijd spreekt.

Komkommertijd – dat woord hoort steevast bij de maand juli. Omdat het politieke leven stilligt en velen op vakantie zijn, kan een klein nieuwsfeit onder het vergrootglas komen. In augustus is de handel niet heel levendig en is het wel de tijd van de komkommers, vandaar.

In die tijd loop ik door een Zuid-Frans stadje en vraag ik een medechristen: ‘Zie jij Jacques Hamel als een martelaar?’ Op dinsdag 26 juli werd de bejaarde priester tijdens het vieren van de mis vermoord. Vanwege het tekort aan priesters in de omgeving van Rouen was de 84-jarige geestelijke nog altijd actief. ‘Zeker,’ zegt hij, ‘al zal onze catechismus dat zo stellig niet beamen.’ Een antwoord dat verraadt aan welk front een christen vandaag vooral te strijden heeft.

‘Ga weg, satan’

Zomaar op een dinsdagmorgen, terwijl hij in het bijzijn van twee nonnen en twee andere christenen de mis opdraagt, wordt Jacques Hamel de keel doorgesneden. Na een eerste steekwond voegt hij zijn daders toe ‘Ga weg, satan’, in het besef wíe het gemunt heeft op de kerk van Christus. Achter ‘Islamitische staat’ staat de ‘overste van deze wereld’, zoals de Heere Jezus hem noemde.

Na de toespraak van de aartsbisschop van Rouen bij de begrafenis van Hamel begrijp je ook de positie van de catechismus. Monseigneur Dominique Lebrun pleitte er daar voor ‘in het bijzonder op voorspraak van Maria – zij zal tot de kerken komen met al haar tederheid – te bidden dat God degenen die meewerken aan het kwaad wil bevrijden uit de klauwen van de duivel’. De laatste woorden van dit gebed, die bidden we hartstochtelijk mee.

De moord in het dorpje bij Rouen brengt de vervolging van christenen opnieuw dichterbij. Eén Franse priester kan je anders treffen dan een aanslag op dertig christenen in Nigeria of India. Nieuws is immers ook wat in je nabije omgeving gebeurt. 

***

Nice

‘Militaire staatsgreep in Turkije. Bizarre wereld!’ De paar woorden op mijn telefoon laten me delen in wat er op het vliegveld van Istanbul gebeurt. Anno 2016 kan niemand wegkijken als de brandhaarden van de wereld oplaaien. Een enkel sms’je bereikt je op een afgelegen camping, zelfs vér van winkels en vertier, terwijl je bijna slaapt. ‘Bizarre wereld’, ja, want het is nog maar een dag geleden dat een Tunesische Fransman op de boulevard van Nice in een vrachtwagen 85 mensen doodreed.

Grootschalige moord, die eveneens dichtbij komt. Zelf liepen we vorig jaar twee keer over deze boulevard; duizenden Nederlanders zullen een vergelijkbare ervaring hebben, voor henzelf of hun familie. ‘Ik had daar kunnen lopen. Met mijn gezin had ik voor God kunnen staan.’ Wie denkt dat niet? David wist het ook: ‘Zie, U hebt mijn dagen een handbreed gesteld en mijn levensduur is voor U als niets.’ (Psalm 39)

Verwerpelijke idealen

‘Bizarre wereld’, ik begrijp de woorden. Zelf kijk je uit op de rust van de bergen, komt de zomerse natuur tot volle bloei, is er in de zinderende warmte alleen het geluid van de krekel. Vredig en ontspannen, dat is Frankrijk híer. Ondertussen sterven onschuldige burgers tijdens een donderdagavondwandeling in Nice vanwege de verwerpelijke idealen van anderen.

Het is een jongen van twintig jaar die de woorden verzendt, ‘bizarre wereld’. De jongere generatie wordt ermee geconfronteerd dat het paradijs verloren ging, en de veiligheid van hun jeugd het gevolg was van genadige bescherming die niet blijven kan.

Molukse acties

In mijn schooljaren verloren we de naïviteit ten aanzien van het leven door de acties van Duitse terroristen, de Rote Armee, maar vooral door die van jonge Ambonezen. Om aandacht te vragen voor een vrije republiek van Zuid-Molukkers kaapten ze twee keer een trein, gijzelden ze een school, een ambassade, een provinciehuis. Zo ver als Drenthe weg was, zo dichtbij kwam de dreiging. Juist deze vakantiemaand beleef ik alles opnieuw en intenser door het nieuwe boek van Frank Westerman, Een woord een woord.

Hierin zet de auteur taal en terreur tegenover en naast elkaar. Welke overtuigingskracht heeft het woord als er met terroristen onderhandeld wordt? Westerman benoemt dat de politie de democratie beschermt, in noodsituaties dreigend ingrijpen kan. Zij brengt ‘een toestand van geweld terug tot woorden – die de rechter mag wegen en toetsen aan de wet’. En ook: ‘Het zwaard kan niet zonder de pen. Andersom kan de pen niet zonder het zwaard.’ In Nederland kwamen Molukkers veertig jaar geleden tot acties, toen hun woorden gehoor ontzegd werd. Onschuldige treinreizigers, provinciehuismedewerkers stierven voor hun idealen.

Verbaasd en bevend

Dat hét Woord krachtig en scherpsnijdend is, bespreekt Westerman niet. Dan had hij het leven van de criminele Saulus moeten belichten, de man ‘die brieste van dreiging en moord’ (Hand. 9), de man die omviel vanwege een stem. Verbaasd beefde deze vervolger na enkele woorden uit de hemel: ‘Waarom vervolgt u Mij?’

In het midden van de kerk wordt dat Woord bewaard. Ja, ook in Frankrijk, al is het schaars geworden. Nota bene aan de ‘Avenue de la Liberation’, de straat van de vrijheid, komt in Uzès de protestantse gemeente samen. De zondag na de aanslag in Nice telt de kerk van het stadje in de Provence meer Hollanders dan Fransen. In de liturgie – zo oud als Pinksteren, zo actueel als je maar wilt – hoort de tweetalige gemeente: ‘Dit is een tijd van vrede, als de Geest ons leert leven uit de gemeenschap met Jezus Christus.’

Avondmaal

Een uur later mag de gemeente gaan, de wereld in, gezegend. ‘Ga heen in vrede, in de vreugde van Gods liefde.’ Op deze zondagmorgen illustreert de kerkdienst waar rust en vrede te vinden zijn, een plaats van verstilling, waar brood en beker rondgaan ter gedachtenis aan de dood van de Zoon van God, onschuldig om het leven gebracht vanwege de idealen van Joodse en Romeinse leiders.

Zullen de Fransen, enkele dagen na ‘Nice’, massaal aanwezig zijn? Nee, helaas niet. Het land dat de scheiding van kerk en staat diepgaand doorvoerde en tot in het extreme neutraal wil zijn, leeft op afstand van het Evangelie. Haar nationale feestdag, de dag van de aanslag in Nice, herinnert aan de Franse Revolutie met haar slogan Ni Dieu, ni maître, geen God en geen meester.

Ongevoelig

Juist daarom zijn de kleine en kwetsbare Franse gemeenten ons lief. Hier wordt het Woord bewaard, de Naam niet verloochend, de lofzang gezongen. Vijf dagen na de dood van priester Jacques Hamel zijn er in Uzès nóg minder kerkgangers. Voor mij doet het aan de kracht van de boodschap niets af. Nu klinken in de liturgie déze woorden: ‘U, o God, heeft ons dingen uit Uw wereld laten horen. Vergeef ons dat we ongevoelig waren voor het lijden van broeders en zusters.’

Toen het liturgieboekje gedrukt werd, dachten de opstellers wellicht aan Afrika, Azië, het Midden-Oosten. Maar de wereld waarover de Franse kerk spreekt, is dichtbij gekomen, ook voor ons. Tegelijk is de boodschap van het Evangelie dichterbij gekomen, dat ook.

P.J. Vergunst