Een hoge belasting
Nederland kent een groot aantal mantelzorgers. Vaak zijn dat mensen die tot de zogenoemde sandwichgeneratie behoren. De zorg voor hun bejaarde ouders moet dan gecombineerd worden met de zorg voor een gezin. Hoe kunnen zij het volhouden?
Mantelzorg kunnen we definiëren als onbetaalde zorg die iemand voor langere tijd moet geven aan een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende. Meestal gaat het om een familielid, maar het kan ook een vriend of een kennis zijn. Gemiddeld wordt 10 tot 15 uur zorg per week gegeven. Dit aantal uren klopt wat betreft de zorg die Hetty* aan haar vader besteedt (zie kader). Zij heeft daarnaast echter ook nog de zorg voor haar dochter. Die zorg is vérstrekkender dan de zorg voor haar vader.
Het wordt moeilijker
Hetty geeft aan dat ze de zorg voor haar dochter nooit als belastend heeft ervaren. Toen de oudste twee kinderen nog thuis waren, sprongen die geregeld bij of gingen zij met haar wandelen. Nu die hulp grotendeels wegvalt en daar de zorg voor haar vader bij komt, wordt het moeilijker. Haar man probeert meer tijd vrij te maken voor het gezin, maar dat valt niet mee nu hij door de coronacrisis een paar mensen moest ontslaan.
Hetty heeft zich nooit goed gerealiseerd wat het betekent dat haar dochter altijd het gedrag van een peuter zal blijven vertonen, al onderkent ze haar beperking. De vraag dringt zich bij Hetty op hoelang zij nog een veilig thuis voor haar dochter kan bieden. Haar man begint wel eens voorzichtig over het zoeken naar een passende woonvorm, maar daar is Hetty, naar haar gevoel, nog lang niet aan toe, al beseft ze dat ze de zorg voor haar kind eens over moet geven aan anderen.
Geen ontspanning
Dit voorbeeld roept de vraag op hoe mantelzorgers het vol kunnen houden. De stichting Lotje&co, een digitale ontmoetingsplaats voor ouders van zorgintensieve kinderen, stelde de vraag of ouders zich gehoord en gezien voelen? Binnen 48 uur reageerden meer dan achthonderd ouders. Zestig procent beantwoordde deze vraag ontkennend.
Tachtig procent was het eens met de stelling: ‘Het wordt lastiger om het vol te houden naarmate mijn kind ouder wordt.’ Het grootste probleem om een veilig thuis voor je kind te kunnen bieden is dat men voor zichzelf geen mogelijkheden heeft om zich te ontspannen en tot rust te komen om zo weer nieuwe energie op te doen. Ditzelfde geldt voor ouderen die zorgen voor een partner met een beperking of met dementie.
Weinig begrip
Hetty ervaart weinig begrip van haar omgeving. Ze heeft lang ouderenbezoekwerk in haar kerkelijke gemeente gedaan, maar dat lukt niet meer. Er werd haast verontwaardigd gereageerd toen ze dat aangaf. ‘Iedereen heeft het druk’, werd er gezegd.
Helaas blijkt er weinig onderscheid gemaakt te worden tussen het ‘druk hebben’ en de enorme ‘druk’ die mantelzorgers ervaren. Het is nodig dat we dat onderscheid leren maken en daarin ook zoeken naar mogelijkheden om mantelzorgers te ondersteunen. Daarbij gaat het niet alleen om daadwerkelijke ontlasting, die kan vaak via bepaalde instanties geregeld worden in de vorm van ambulante thuiszorg. Het gaat vooral om het bieden van een luisterend oor en het bieden van mogelijkheden om even onbezorgd wat voor zichzelf te kunnen doen. De geestelijke belasting is vaak ontzettend groot en kan op een gegeven moment funest worden.
Zorgmomenten overnemen
Kerkelijke gemeenten moeten de mantelzorger niet vergeten. In de meeste gevallen is er wel oog voor zieken en gehandicapten, maar wordt de mantelzorger over het hoofd gezien. Tijdens bezoeken moet daarom niet alleen gevraagd worden hoe het met degene die zorg krijgt gaat, maar ook met de verzorger. Let daarbij op signalen van oververmoeidheid en overbelasting. Het wegcijferen van zichzelf kan heel ver gaan. Men ontzegt zichzelf elke vorm van ontspanning.
Wellicht kan iemand uit de kerkelijke gemeente zorgmomenten overnemen. De opdracht tot naastenliefde loopt dan over in de opdracht elkaars lasten te dragen. Dat betekent wel dat mensen moeten leren hun lasten met anderen te delen.
De Bijbel geeft hiervan ook voorbeelden. Ruth droeg zorg voor haar schoonmoeder, maar werd daarin ondersteund door de wetgeving in Israël. De verlamde die bij Jezus wordt gebracht, blijkt meerderen om zich heen te hebben die naar hem omkijken als mantelzorghelpers of misschien zelfs mantelzorgers.
Veilig thuis
Als er Eén is Die mantelzorg biedt, is dat de Heiland Zelf. Hij biedt geborgenheid die allesovertreffend is.
Hij heeft onze lasten gedragen, niet alleen dat wat lastig kan zijn, maar ook de oorzaak ervan. Hij nodigt ons uit, onze zorglasten, onze zondelasten, bij Hem te brengen.
Hij geeft in Zijn grondeloze bewogenheid een voorbeeld dat om navolging roept. Hij biedt een eeuwig veilig thuis, in het Vaderhuis met de vele woningen. Laten wij binnen de mogelijkheden die we hebben een aards veilig thuis bieden aan hen die dat zelf niet kunnen creëren. Daarbinnen valt ook de opdracht identiteitsgebonden zorg te steunen en verenigingen die zich daarvoor inzetten, te ondersteunen. Laten we zo op weg gaan, op weg blijven gaan, met de ander.
Hetty verwondert zich erover dat veel mensen om haar heen de vereniging Op weg met de ander niet eens kennen. Terwijl die ouders toerust, gemeenten bewust maakt, lotgenotencontacten mogelijk maakt en ondersteunt bij het opzetten van woonvoorzieningen met een christelijke identiteit. Toen Hetty aan een diaken vroeg waarom er nooit een collecte wordt gehouden voor Op weg met de ander, haalde die zijn schouders op. ‘Moet dat dan?’ vroeg hij. ‘We steunen al zoveel goede doelen.’ Ja, het moet, we zijn dat aan onze beperkte ander verplicht.
*De naam is gefingeerd, de omstandigheden niet.
Mantelzorger
Wanneer ik haar bezoek, maakt Hetty een vermoeide indruk. ‘Kijk niet naar de rommel’, zegt ze. ‘Ik ben nog niet aan opruimen toegekomen.’ Hetty (54) heeft vijf kinderen. De jongste, Maja (14), heeft een lichamelijke en verstandelijke beperking. De oudste twee kinderen zijn de deur uit. Haar man heeft een eigen bedrijf, daarnaast is hij ouderling. De zorg voor het gezin, in het bijzonder de zorg voor Maja, rust voor het grootste deel op haar schouders. Normaal gesproken gaat Maja vier dagen per week naar een dagverblijf. Een aantal maanden was dat gesloten vanwege de coronacrisis. Op het moment dat ik Hetty bezoek, is het dagverblijf weer open. Maja gaat daar, vanwege alle beperkende maatregelen, nu tijdelijk twee dagen in de week heen.
Hetty: ‘Deze periode vergt erg veel van me. Ik merk dat ik niet altijd even alert ben, terwijl dat vanwege de problematiek van Maja wel noodzakelijk is. Daar komt bij dat mijn vader de nodige zorg vraagt. Mijn zussen hebben me tot mantelzorger gebombardeerd, alsof ik dat al niet ben voor Maja. Mijn zussen wonen allebei op anderhalf uur rijden afstand. Ze proberen me wel zo veel mogelijk te helpen. Ze snappen, denk ik wel, dat het voor mij veel wordt.’