Geen goed soort
Gezond schuldbesef zou een onderdeel moeten zijn van de historische beeldvorming
Van sommige boeken zou je willen dat ze verplichte kost zijn in het geschiedenisonderwijs. In ieder geval moet de boodschap aan de orde komen. Dat geldt bijvoorbeeld voor het recent heruitgegeven boek U wordt door niemand verwacht van Michal Citroen. Zij beschrijft het lot van de Joden die als overlevenden terugkeerden uit de concentratiekampen. Had de geoliede burgeradministratie gezorgd voor efficiënte afvoer naar het oosten, bij hun terugkeer was er niets geregeld. De gewone Nederlander had genoeg met zichzelf te stellen. Als je het tot je door laat dringen, is het om te huilen.
Toen ik als kind enig bewustzijn kreeg van de Holocaust (de oorlog was toen al 25 jaar voorbij), wisten mijn ouders weinig raad met mijn vragen. Zij waren opgegroeid met een breed geaccepteerd antisemitisme in de jaren dertig. Hendrik Colijn, Hugo Visscher en G.H. Kersten gaven er in hun redevoeringen zonder gêne blijk van. De verhalen die mijn generatie op school meekreeg, gaven weinig voeding aan schuldbesef. Ze sterkten veeleer het beeld van foute Duitsers, sympathieke Engelsen en dappere Nederlanders. Wij hadden de oorlog niet gewild en wij vormden het goede soort mensen. Als er op school al over Joden werd verteld, was dit in ieder geval zonder de ondertoon dat wij, samen met de Duitsers, ‘God op ’t hoogst hadden misdaan’. En van de duistere ernst van de overdracht in generaties (‘wij en onze vaad’ren tevens’) was geen enkel spoor te bekennen.
In Duitsland zijn AfD’ers het zat om steeds aan het Duitsland van hun grootouders herinnerd te worden. Begrijpelijk want herinneringen aan nationale zonden zijn pijnlijk, frustrerend en een moeilijk te torsen last. Gezond schuldbesef zou echter een onderdeel moeten zijn van de historische beeldvorming, waar tenminste het christelijk denkend deel der natie niet van mag wegkijken.
Wij Nederlanders hebben ons slavernijverleden, ons Indonesië en onze Joden. Het zijn lastige hoofdstukken. Juist vanwege dat ‘lastige’ blijft goed geschiedenisonderwijs van urgent belang. Zeker nu populisten keer op keer jongeren laten geloven dat niet Engelsen, Duitsers of wie dan ook, maar Nederlanders het goede soort mensen zijn. Niets van waar, zo waarschuwde mijn vader (geboren in 1918) mij altijd ernstig. ‘Geloof het niet jongen: de Engelsen zijn niet beter dan de Duitsers. Er is geen goed soort mensen’.