Geweld in Gods hand
Het is positief te waarderen dat ds. M.P.D. Barth zich gewaagd heeft aan de uitgave van een boek over de God van de Bijbel Die geweld gebruikt. Juist in een tijd waarin het spreken en zingen over God al te zoet van toon wordt, scherpt het lezen en uitleggen van ‘donkere bijbelplaatsen’ op.
Als krijgsmachtpredikant voert de schrijver gesprekken met militairen waarin het thema geweld met enige regelmaat aan de orde komt. Is toepassing van geweld de aanvaarde ‘core business’ in de krijgsmacht, geweld in combinatie met de God van de Bijbel roept weerstand op, signaleert ds. Barth. Het is prachtig dat werk in het grensgebied van kerk en maatschappij hem aan de studie van de Schrift zette en een nieuwe uitgave in de Artios-reeks opleverde.
Het boek zet in met een inleiding op de verschillende typen van geweld in de Bijbel. Daarbij is het belangrijk te bedenken dat de Bijbel is ontstaan in een tijd waarin extreem geweld in de volkenwereld rondom Israël geregeld voorkwam. Geweld werd door Gods wet niet verheerlijkt, maar juist beperkt, tegen de wraakcultuur in waar de geweldspiraal onbeperkt hoger en hoger kon rijzen (p.100). Het meest problematisch voor een 21e-eeuwse lezer is geweld dóór God of in opdracht ván God (p.18).
Westers perspectief
Ds. Barth heeft veel aandacht voor de gevoelens van de moderne lezer, ook als deze zelf christen is: zie de trefwoorden ‘overdreven’, ‘ongenuanceerd’, ‘fundamentele vragen’, ‘geloofscrisis’. Ik heb me al lezend wel zitten afvragen of de problemen van de hedendaagse bijbellezer ook te veel aandacht kunnen krijgen. Het perspectief van die lezer is wel érg westers en 21e-eeuws. Collega Barth signaleert terecht dat de moeiten met geweldspassages vooral van na de Tweede Wereldoorlog stammen. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met de verschrikkingen van de beide wereldoorlogen, maar zeker ook met het ‘seculiere experiment’, dat begon in de jaren zestig van de vorige eeuw, waarin de mens de maat der dingen zou worden. Zou wat meer kritiek op de moderne lezer hem niet helpen om meer bescheiden te zijn, en zich rekenschap te geven van zijn door tijd en plaats bepaalde morele oordelen over bijbelse teksten?
Spannende teksten
Verschillende spannende teksten over geweld uit Oude en Nieuwe Testament passeren de revue. De werkwijze van de schrijver is telkens een aantal commentaren samenvatten: van de zestiende-eeuwse Calvijn via Matthew Henry tot de recente reeks Commentaar op het Nieuwe Testament (CNT). Vervolgens evalueert hij, trekt bijbels-theologische lijnen en vat overzichtelijk telkens de opbrengst samen. Het lijkt me een goede methode om zo commentaren uit verschillende eeuwen in te brengen, maar de strakke afbakening in de weergave van de commentaren heeft wel iets schools. Ook heb ik me afgevraagd of het inbrengen van een kritisch commentaar uit de late twintigste eeuw niet wat meer spanning had kunnen brengen in het beluisteren van de diverse geweldspassages. Nu wijzen de geraadpleegde commentaren, hoewel ze elkaar aanvullen, veelal in dezelfde richting.
Hoofdstuk 3 is waardevol vanwege de weergave van de verschillende soorten uitleg van de Bijbel: antithetisch, dialectisch, contextueel, metaforisch, evolutionair, allegorisch en ten slotte de ‘mis-communicatieve’ uitleg. Die uiteenzetting helpt de lezer in de wirwar van allerlei benaderingen van de Bijbel die zich aandienen. (De evolutionaire uitleg is als term vatbaar voor verwarring; deze is meer bekend als de heilshistorische uitleg.)
Nodig
Ook geweld in het Nieuwe Testament komt ter sprake. Belangrijk is te zien dat het geweld dan verschuift van mensen naar God en van het heden naar de toekomst. Om Zijn Koninkrijk te vestigen is geweld nodig. Maar dat ligt in Gods goede handen en Hij stelt het uit tot de laatste dag. Bovendien, zo laat ds. Barth zien, is Gods geweld nooit los te maken van het oordeel dat Hij in Christus op Zichzelf heeft betrokken. Voor wie deze Christus verwerpt, geldt volgens Hebreeën 10 dat het vreselijk is in de handen van de levende God te vallen. Hier komen we in aanraking met het hart van God: Hij brengt geweld over Zichzelf in Zijn Zoon Jezus Christus. Wie dat offer afwijst, brengt Zijn geweld over zichzelf. Dit nederig erkennen betekent ook dat we ons laten corrigeren in een beeld van God dat meer gevormd is door onze poldersamenleving dan door wat de Schrift zegt over de Heilige van Israël.
Ten slotte: ik ben benieuwd of en zo ja, hoe deze studie het werk van ds. Barth in de krijgsmacht veranderd heeft. En zou het mogelijk zijn om een boekje over geweld in de Bijbel te schrijven voor een niet-christelijk publiek, bij voorbeeld voor de militairen met wie hij te maken heeft?