Globaal bekeken
Na vorige week opnieuw een fragment uit de schets die dr. P. vanden Heuvel over zijn vader, ds. J. van den Heuvel, schreef, nu over de tijd dat hij predikant in Gameren was, in oorlogstijd:
Op oudejaarsdag 1944 maakten ze angstige momenten door, als de villa tegenover de pastorie wordt gebombardeerd. Daar was een Duits stafkwartier gevestigd dat kort daarvoor in de pastorie was ingekwartierd. Daarom waren ze bang dat de bommenwerpers het op de pastorie hadden voorzien. Een paar dagen later komt Ine de Jong (17 jaar) door een granaatbeschieting om het leven. In januari 1945 zijn er veel begrafenissen. De pastorie is overvol met 48 bewoners: er zijn 42 evacuees in huis, in alle kamers wonen en slapen mensen. Zelf wonen ze maandenlang in de kelder, waar op 5 maart 1945 Floor is geboren. Bij Janny vloog een granaatscherf door haar ledikantje, ze bleef zelf gelukkig ongedeerd.
Op zondag 22 april 1945 werd de hervormde kerk in Gameren door de Duitsers opgeblazen om te voorkomen dat geallieerden bij verovering van het dorp de toren konden gebruiken als uitkijkpost. Inwoners hebben de preekstoel, het doopvont, twee koperen kronen, een predikantenbord en de Statenbijbel in veiligheid kunnen brengen. Op zondag 29 april zou Floor gedoopt worden, maar dat is uitgesteld. Overigens gingen de diensten wel door: ze werden tijdelijk gehouden in de Gereformeerde Kerk, maar al snel werd een noodkerk ingericht in de leegstaande openbare school. Het waren nog angstige weken, er vielen vele granaten: de vrouw van ouderling Kreling kwam om het leven door een voltreffer. Op de terugweg van haar begrafenis heeft vader twee keer langs de kant van de weg gelegen omdat er weer granaten vielen. Er vielen in deze laatste weken veel doden in de Bommelerwaard en er heerste typhus.
Prof. dr. Willem J. Ouweneel schreef in het boek Om het ware geloof: de geloofsstrijd van mijn (voor)ouders onder andere over Brandwijk:
Ik heb me laten vertellen dat ‘de’ (PKN-)kerk van het Alblasserwaardse dorp Brandwijk (in de volksmond ‘Braank’, zei ik al) vandaag een degelijk hervormdgereformeerde signatuur heeft. Dat is natuurlijk anders geweest, want voor pakweg het midden van de zestiende eeuw waren alle kerken van Nederland nog roomskatholiek. Dat kun je je vandaag in de degelijk-protestantse Alblasserwaard nauwelijks voorstellen. Maar mijn voorvader, Heijndrick Maertenssone, geboren in Brandwijk rond 1500, kon erover meepraten. De beeldenstorm die in augustus 1566 in de zuidelijke Nederlanden begon, liet ook Brandwijk niet onberoerd. Als uitvloeisel daarvan deed op 22 september 1566 de pastoor van Brandwijk, Dirk Pieters, het voorstel om de katholieke mis te vervangen door de protestantse eredienst. Dit is al vrij vroeg in de zestiende eeuw! Het leidde dan ook tot verdeelde reacties onder de parochianen. Niet iedereen kon zich met het voorstel verenigen, sommigen wilden trouw blijven aan het rooms-katholieke geloof. Zo ging het op veel plaatsen: in streken die vandaag door en door protestants zijn, is het echt niet zo dat iedereen in die tijd zonder slag of stoot tot de Reformatie overging.
Na de komst van de Spaanse hertog van Alva in augustus 1567 vond er in 1568 een onderzoek plaats naar deze ‘troebelen’ in Brandwijk en op zoveel andere plaatsen. De gehele mannelijke, mondige bevolking van Brandwijk werd danig aan de tand gevoeld. Deze eerste openbaring van het protestantisme in Brandwijk leidde tot een proces dat gevoerd werd voor de door Alva ingestelde zogenoemde Bloedraad, die eigenlijk de Raad van Beroerten heette. Dit leidde ertoe dat zes ‘Braankse’ dorpelingen, die de Reformatie waren toegedaan, in Dordrecht door onthoofding ter dood werden gebracht. De pastoor was vooraf gevlucht. Ik krijg niet de indruk dat voorvader Heijndrick en zoon, Bastiaern Heijndricksz, tot de martelaren gehoord hebben. Uit recenter tijd ken ik slechts brave gereformeerde voorvaderen uit Brandwijk.