Haagse heroriëntatie

Wat Den Haag en wat onze samenleving nodig hebben, is een heroriëntatie op wat het welzijn van mensen dient dan wel schaadt, schrijft mr. G. Holdijk.

Al een week voor 5 mei vierde het Haagse Binnenhof bevrijdingsdag. Aanleiding was het mislukken van het bezuinigingsakkoord van het minderheidskabinet-Rutte door toedoen van de PVV. Deze partij bevrijdde zich van zijn gedoogrol en ging een lastige en impopulaire beslissing uit de weg. Ze heeft de handen vrij in de aanloop naar de nieuwe verkiezingen.

De VVD toonde zich het meest teleurgesteld, maar het CDA voelde zich al na een dag bevrijd van zijn gijzelnemer. Alom opluchting. Victorie voor degenen die het kabinet-Rutte niet zagen zitten. Het feest werd compleet door de euforie over een alternatief bezuinigingsakkoord tussen het demissionair geworden kabinet en een deel van de (progressieve) oppositiepartijen. In enkele dagen voltrok zich een herverkaveling van het politieke landschap.

Een Kamerlid sprak over een feest voor de oppositie en van een feest voor de democratie. Drievoudig feest dus: verlost van het kabinet dat Nederland kapot zou bezuinigen, verlost van een kwelgeest die geen verantwoordelijkheid wenste te nemen, een start met nieuwe mogelijkheden en het wenkend perspectief van verkiezingen. Veel lentezon dus en ieder wist over zijn eigen schaduw heen te stappen, in het landsbelang.

grote schaduw

Alleen, die ene grote schaduw van de financieel-economische crisis laat zich niet verdrijven. Ook niet als de politieke crisis even bezworen lijkt door een uiterst gemêleerd samenstel van regerings- en oppositiepartijen, die tezamen een nieuw midden zouden moeten vormen.

Is er echt zoveel goede grond om opgelucht adem te halen en triomfantelijk de bevrijding te vieren? Feesten willen immers nog weleens voor katers zorgen. De schuld groeit en de rente blijft intussen oplopen. Zal het zogeheten wandelgangenakkoord bestendig blijken en is het een toereikend antwoord op de politieke en economische opgaven waarvoor het land staat?

De financieel-economische problemen waarvoor wij staan, vinden in de grond van de zaak hun oorzaak daarin dat het streven naar behoud en vergroting van onze materiële welvaart (en mitsdien permanente economische groei) gebaseerd is op het verteren van de vruchten van het verleden en het maken van schulden als voorschot op de toekomst. Dit streven heeft zowel particulieren als de staat tot onverantwoord gedrag gebracht. Wie accepteert dat wij gezamenlijk gedurende een reeks van jaren een echte stap terug zullen moeten doen? Verworven rechten geeft niemand gemakkelijk prijs. Dat vette en magere jaren elkaar kunnen afwisselen, wil er niet echt meer in.

test voor democratie

De crisis is ook een testcase voor onze democratie. Afslanking van een overbelaste verzorgingsstaat zal mede het gevolg zijn van de sanering van overheidsuitgaven en staatsschuld. Dat roept onvermijdelijk verzet en onvrede op. Kiezers laten zich nu eenmaal in hun stemgedrag veelal en vooral leiden door eigenbelang. Ze proberen hun lasten op anderen te verhalen en hun lusten door anderen te laten betalen.

Op vergelijkbare wijze gaan (de meeste) politieke partijen met hun partijbelangen om. Bezuinigingen kunnen best wat minder en langer uitgesteld worden. Mensen willen dat de politiek hun problemen oplost. Het is gevaarlijk als politici met verkiezingsbeloften de illusie overeind houden dat zij daartoe in staat zijn, zonder dat dit offers vraagt. Daar ligt een fundamentele zwakte van onze democratie. Een serieuze en effectieve aanpak vraagt om moed en verantwoordelijkheid van politici, die zich niet gegijzeld weten door hun kiezers.

verkiezingskoorts

Omdat de politieke fracties het als een onvermijdelijke eis poneerden – van een staatsrechtelijke noodzaak was geen sprake -, mogen we in september weer naar de stembus, voor de vijfde keer in krap elf jaar. Dat hoogtepunt van de democratie is allesbehalve winst. Wanneer volksvertegenwoordigers gemiddeld één keer per twee jaar terug naar de burger moeten, dreigt ons bestel aan verkiezingskoorts te bezwijken. De reguliere zittings- en regeerperiode van vier jaar maakt stabiel langetermijnbeleid al moeilijk. Zullen verkiezingen een beweging richting het midden opleveren en, zo ja, belooft dat een solide en koersvaste aanpak? Of zal de polarisatie rond het thema bezuinigingen alleen maar toenemen? Onvoorspelbaar is welke aanhang de grote partijen zullen verwerven die zich afzijdig van het akkoord hielden.

Zo is de regeringscoalitie wel verlost van de leider van de PVV maar niet van 1,5 miljoen kiezers. Al ettelijke jaren bepalen zwevende, al dan niet stemmende kiezers de uitslag. Vaste bindingen bestaan vrijwel niet meer. Nederland is los van zijn ankers geraakt en de versplintering heeft toegeslagen.

heroriëntatie

Het opstaan van moedige politici zal waarschijnlijk wishful thinking blijven. Wat we als samenleving nodig hebben, is niet slechts terughoudendheid in ons streven naar welvaartsbehoud en -vergroting, maar een heroriëntatie op wat het welzijn van mensen dient dan wel schaadt. Politici hebben op dat proces slechts uiterst beperkte invloed. Verandering moet bij onszelf beginnen: bevrijding van Babylon en bevrijding tot inwoner van Jeruzalem.

G. Holdijk