Hervormd-gereformeerden en de bezetting

De houding van kerkleden ten opzichte van de Duitse bezetter en het nationaalsocialisme verschilde onderling sterk. De historicus Ewart Bosma over hoe hervormd-gereformeerden reageerden op de bezetting.

De tot op heden belangrijkste chroniqueur van de bezetting in Nederland, dr. Loe de Jong, stelt in zijn standaardwerk dat de Nederlandse Hervormde Kerk in de jaren dertig Weltfremd en in staatkundig opzicht machteloos was. Het resultaat was dat de hervormde synode er niet in slaagde om tot een principiële stellingname tegen het nationaalsocialisme te komen.

Tijdens de bezetting bleek de synode echter wel degelijk in staat om de rijen te sluiten en te protesteren tegen de rechtsverkrachting door de bezetter. Bovendien bekritiseerde de synode steeds nadrukkelijker de geestelijke grondslagen van het nationaalsocialisme.

Hoewel er aanvankelijk binnen de pluriforme Nederlandse Hervormde Kerk enige ruimte bestond voor het NSB-gedachtegoed en er ook enkele tientallen hervormde predikanten tot die partij toetraden, nam de synode al snel na de Duitse inval het initiatief om te komen tot een Convent van de Kerken.

Via dit convent verhieven de kerken hun stem en protesteerden zij tegen allerlei maatregelen die door de Duitse autoriteiten genomen werden. Dit protest werd vooral gedragen door de middenorthodoxe en meer socialistisch georiënteerde predikanten.

De meer bevindelijk georiënteerde predikanten binnen de Hervormde Kerk spraken zich over het algemeen niet zo duidelijk uit met betrekking tot de ontstane politieke en maatschappelijke situatie. Binnen de Gereformeerde Bond was het vooral het aan de ARP gelieerde deel dat tegensprak en overging tot (moreel) verzet. De meer op de SGP gerichte kerkleden schikten zich over het algemeen, zij het met tegenzin, in de nieuw ontstane situatie.

Lees het volledige artikel in De Waarheidsvriend van 1 mei 2015.