Eén op de vijf Nederlanders heeft psychische problemen. Het kan dus niet anders of iedere werker in het pastoraat krijgt hiermee te maken. Psychologische inzichten kunnen het pastoraat verrijken. Tegelijk is de vraag wat een gezonde verdeling tussen zielzorg en geestelijke gezondheidszorg is.
Zowel in het pastoraat als binnen de hulpverlening wordt gezorgd voor de medemens met problemen. Bij beide worden gesprekken gevoerd en is er aandacht en contact met de mens in nood. Zowel de pastor als de (christen)hulpverlener werkt vanuit de hoop op herstel, hoop die gevoed wordt door het christelijk geloof.
Toch zijn er zeker verschillen tussen pastoraat en hulpverlening. Binnen het pastoraat staat het geloofsperspectief centraal. Het is gericht op het herstel van wie je bent als mens van God en als mens voor God. Binnen de hulpverlening of geestelijke gezondheidszorg (ggz) staat het gezondheidsperspectief centraal. Het gaat vooral om het verminderen of beter hanteren van psychisch lijden. Het geloofsleven doet hierin mee en een goede hulpverlener legt ook verbinding met de geloofsdimensie van deze nood, maar dat staat niet voorop.
Begripsverheldering
Zowel pastoraat als ggz houdt zich dus bezig met de zorg voor de ziel, alleen op een verschillende manier. Binnen de ggz wordt gesproken over de psyche van de mens, in het pastoraat over de ziel van de mens.
Wanneer we in het pastoraat over de mens spreken met behulp van het begrip ziel, helpt het om de vraag naar het ‘wat’ en het ‘wie’ van de mens als schepsel van God op een nieuwe manier te stellen.
Nu is pastoraat een breed begrip en pastoraat is ook veelzijdig. Veel pastoraat is psycho-pastoraal van aard. Nu is de pastor geen hulpverlener of therapeut en moet hij als dat nodig is, altijd doorverwijzen naar de hulpverlening. Tegelijk moet er bij predikanten, ouderlingen en bezoekbroeders en -zusters wel kennis zijn van de psychologie, van psychische stoornissen en van vormen van behandeling en therapie.
Het psycho-sociale
Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is er sprake van een psychologische benadering binnen het pastoraat als reactie op de kerugmatische (verkondigende) eenzijdigheden van de dialectische theologie (protestantse theologische stroming die ontstond in de jaren na de Eerste Wereldoorlog en die benadrukt dat er een tegenstelling bestaat tussen God en de mens).
Thurneysen was een vertegenwoordiger van deze theologie en zag pastoraat als verkondiging: het Woord dat zondags tot de gemeente als geheel komt, wil in het pastoraat aan de enkeling persoonlijk worden gebracht. Pastoraat is verkondiging van de vergeving van de zonden aan de enkeling.
Maar niet elke nood is zondenood. Bovendien staan de werking van God en het psycho-sociale niet in een verhouding van concurrentie tot elkaar. Antropologie en theologie zijn met elkaar verweven.
Psychologie in het pastoraat
De psychologie speelt op een aantal niveaus een rol in het pastoraat, zowel bij de pastor als bij de pastorant in de pastorale ontmoeting. Maar ook het contact zelf moet psychologisch doordacht worden.
Ik denk allereerst aan de psycho-sociale problematiek aan de kant van de pastorant. Hij of zij is een mens met een ziel, met een psyche. Het psychisch functioneren werkt in op het hele menselijk bestaan, ook op de relatie met God (ziel) en de beleving daarvan. Te denken valt aan een depressie die ook het geloofsleven kleurt. In dit verband heb ik zelf veel geleerd van prof. dr. Hanneke Schaap-Jonker, die inzichten uit de psychologie wil toepassen in de pastorale begeleiding.
Daarnaast kan het contact-gebeuren tussen pastor en pastorant zelf ook gezien worden als hulpverlening. Het pastoraat kan een therapeutisch doel dienen of een therapeutische werking hebben. In dit verband noem ik prof. dr. Gerben Heitink, die in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw het perspectief van hulpverlening in de pastorale praktijk integreerde.
Systeembenaderingen bijvoorbeeld (zoals van Friedman en Nagy), die ingebracht worden in het pastoraat, kunnen pastoranten helpen om te gaan met crises. Denk daarbij aan verstoorde verhoudingen of vastgelopen situaties in het leven.
Daarnaast kan het pastorale contact als contact ook therapeutisch zijn. Het aangaan van contact als zodanig kan al een helende werking hebben. De pastorant leert om een pastor te vertrouwen en ervaart een luisterend oor. Hij of zij weet zich metterdaad gehoord en ontvangt erkenning voor zijn of haar probleem.
Ontstaan
Hoe ontstaan nu psychische problemen?
Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 9 november 2023. Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!