Kerk op weg naar 2025

02-11-2015

Wordt het tijd dat de kerk de klok verzet en met haar tijd meegaat? Of moeten er klokken worden teruggedraaid? De Protestantse Kerk in Nederland kan alleen op weg naar 2025 als de klok gelijk wordt gezet. Niet met de tijd, maar met het Woord van Christus.

Moedig en eerlijk schreef dr. A.J. Plaisier een notitie over de weg van de kerk in de nabije toekomst. Hij gaf aan deze notitie de creatieve en tegelijk inhoudelijke titel Waar een Woord is, is een weg. De realiteit van een krimpende kerk vraagt om drastische veranderingen in bestuur en organisatie, wil zij niet onder haar eigen gewicht bezwijken.

We doen er, ook als hervormd-gereformeerden, goed aan om dit realisme voluit te delen. Het gaat onze kerkdeuren niet voorbij. Eerlijk maar ook schokkend benoemt onze scriba een aantal oorzaken van het terreinverlies van de kerk: pluriformiteit, secularisatie buiten én binnen de kerk, individualisme.

Tegelijk put de notitie uit de opbrengst van een eerder gehouden enquête. Een van de grootste conclusies daarvan is dat het merendeel van de kerkleden veranderingsgezind is. Daarbij teken ik aan dat in de vraagstelling wel erg sterk op deze conclusie aangestuurd werd. Er is onder de betrokken leden van de kerk verlangen en bereidheid om grondig in te grijpen in de huidige vormgeving van kerk en kerkelijk leven. Die bereidheid moeten we nu aangrijpen en invulling geven, en de notitie geeft daaraan een forse voorzet.

Dieper

Kunnen we de spa nog wat dieper steken? Laten wij ons voor Gods aangezicht afvragen wat we als kerk écht nodig hebben om te volharden in onze roeping in de 21e eeuw, en wat we in dat licht de achterliggende decennia fundamenteel verkeerd hebben gedaan. Anders gezegd: waarvan moeten wij ons bekeren?

Is op weg naar 2025 voor de kerk niet zozeer veranderingsgezindheid belangrijk als wel een levende Christusgezindheid, een verandering naar Hem toe? Belangrijker dan de klok voor- of achteruit te zetten is de noodzaak om onze klok voortdurend gelijk te zetten met het Woord. Het gevaar is anders groot dat we sociologische en organisatorische antwoorden gaan geven op geestelijke vragen.

Prediking

Om de weg naar 2025 te vinden, is het belangrijk om helder te hebben wat wij met ‘kerk’ bedoelen. Dr. Plaisier noemt wezenlijke noties om het eigen karakter van de kerk als schepping van het Woord en als gave van God te onderstrepen. Laten we dit vasthouden, in welke context wij ook staan.

Wat mij erg helpt, is om ten aanzien van het wezenlijke van kerk-zijn out of the box te denken. Een paar jaar geleden bezochten we een pioniersplek op de Kop van Zuid in Rotterdam. Ik stelde mijzelf de vraag: als ik in Gods opdracht hier van de grond af een gemeente moest opbouwen, wat zou ik dan doen? Je staat dan zonder (steun van) de traditie in een compleet geseculariseerde context. Waar begint een kerk? Begint die bij een gemeenschap van gelovigen (waar twee of drie in Zijn Naam vergaderd zijn), of gaat dáár nog weer iets aan vooraf, namelijk de prediking?

Dat laatste lijkt me het geval: een gemeente ontstaat waar de levende God van Zich laat horen en waar Zijn stem weerklank vindt in zondaarsharten. Belangrijk is daarom dat dr. Plaisier benadrukt dat we in onze tijd weer vrijmoedig en onbekrompen voor de Naam van Christus moeten uitkomen. De tijd van verlegenheid en schuchterheid is voorbij, sinds de opstanding van Jezus Christus uit de doden. De prediking van het Woord is wezenlijk voor het (voort)bestaan van de kerk, en daarin richt de kerk zich naar het getuigenis van apostelen en profeten.

Waarheid

Als dat waar is (en dat is het), dan heeft de kerk nog een hele slag te maken. Want de kerk is al meer dan twee eeuwen niet één in dit getuigenis. Het is te gek voor woorden dat een predikant van onze kerk in dagblad Trouw (1 oktober jl.) zegt dat we nu wel weten wat we niet geloven, en dat we maar eens woorden moeten gaan geven aan wat we wel geloven. Zoals het ook te gek voor woorden is dat een procedure tegen een predikant die zegt dat God niet bestaat, door kerkelijke structuren strandt, ook al weersprak de synode zijn opvattingen in het rapport Spreken over God.

Bracht de bespreking van het rapport over de prediking vorig jaar niet een heel pijnlijke verdeeldheid in de kerk aan het licht? De kerk kan, op weg naar 2025, niet om de waarheidsvraag heen. Doet ze dat wel, dan helpt geen rapport er meer aan. Of het rapport wordt aangegrepen voor allerlei vernieuwingen die uiteindelijk de kerk niet bouwen zullen.

Handelingen

Met deze vragen in mijn hart las ik het boek Handelingen nog eens door. Opvallend is hoeveel zorg de apostelen besteden aan de verkondiging van het heil van Christus, aan Jood en heiden. De apostelen in Jeruzalem vervullen daarin een centrale rol (15:13,19: het bisschoppelijke van Petrus en Jakobus betreft de prediking!). De uitgezonden predikers komen er terug om verslag uit te brengen van hun prediking en hun vragen te stellen. In Jeruzalem worden de vragen beslecht over de noodzaak van de besnijdenis (15:19); in Jeruzalem wordt beslist dat Barnabas de jonge kerk gaat visiteren (11:22); er worden extra predikers uitgezonden om de gemeenten te bemoedigen en te bouwen in de leer van Christus (15:22-29).

Hier zien we een prachtige bijbelse invulling van de betekenis van ambtelijke vergaderingen en kerkelijke structuren: ze moeten ons bewaren bij de leer van Christus. Daarom heeft de kerk een grote verantwoordelijkheid in de toelating van de dienaren van het Woord en het geestelijk opzicht over hen.

Dr. A. van de Beek laat in Lichaam en Geest van Christus helder zien hoe de kerk de canon, de confessie en het ambt nodig heeft om bij het heil van Christus bewaard of teruggebracht te worden. Ik verwijs voor deze kwestie ook naar het artikel van dr. A.J. Kunz in het Reformatorisch Dagblad van 10 oktober 2015.

Inhoudelijke accolade

Op weg naar 2025 zal de kerk zich rekenschap moeten geven van haar verkondiging, en in dát licht over noodzakelijke veranderingen in de kerkelijke structuur kunnen spreken. Dan groeien we toe naar een structuur die dienstbaar is aan de verkondiging en het leven daaruit.

Concreet zie ik voor me dat een notitie als Brandpunten in de verkondiging (voor de synode geschreven door de hoogleraren G. van den Brink en C. van der Kooi) de inhoudelijke accolade van de kerk vormt. Vervolgens wordt deze inhoudelijke lijn leidend bij de opleiding en toelating van dienaren van het Woord en het opzicht over hen.

Zo komt de bovenplaatselijke structuur de gemeente optimaal ten goede: er wordt voorzien in Schriftgetrouwe en verantwoorde prediking, waarvan de lijnen plaatselijk worden doorgetrokken in catechese, pastoraat en beleid. Dit overstijgt alle modaliteiten, ook die van de Gereformeerde Bond. Want het gaat om Woordverkondiging voor de héle kerk, en om dienaren van het Woord die in íedere gemeente het Woord kunnen verkondigen. Laten ook hervormd-gereformeerden voluit in die breedte gaan staan.

Commissies

In Handelingen valt nog iets anders op: we komen er geen commissies en raden in tegen. Je proeft anno 2015 een kerkbreed verlangen om van heel onze ‘radenrepubliek’ verlost te worden, niet ten onrechte overigens.

Waar de synode over zou kunnen nadenken, is of wij veel bijbelse kenmerken van de gemeente niet geïnstitutionaliseerd hebben. Bijbels gezien wordt de gemeente vanuit de verkondiging toegerust tot een dienstbaar leven in deze wereld: missionair en diaconaal. Er was geen verzuiling en geen corpus christianum, met kerk, staat, maatschappij, wetenschappen en cultuur als een hechte eenheid. Christenen waren zelf het zoutend zout in de samenleving.

Is het typisch Nederlands dat wij zijn gaan spreken over de missionaire en diaconale roeping van de geméénte? Dat wij als kérk relevant willen zijn, en daar dus allerlei activiteiten voor op poten zetten? Dat roept dan juist de noodzaak van commissies en raden op, en dus ook van een enorme bemensing. Met alle activisme maar ook met alle krampachtigheid van dien – en we schrikken ons naar als we merken dat de relevantie van de kerk in de wereld zienderogen minder wordt, en wij in vele vacatures niet meer kunnen voorzien. Dat is sociologisch aanwijsbaar. En een zorg is het ook.

Volharden

Maar juist omdat de kerk werk van God is − zo zet dr. Plaisier terecht in − kan zij onkrampachtig in de wereld leven. Zo stelt Hij haar in de wereld. Zij draagt geen getuigenis uit maar zij is een getuigenis. Zij doet niet aan de verkondiging van het Woord maar zij is verkondiging. Ze hoeft het Woord niet relevant te maken, want haar bestaan toont de relevantie van het Woord. De kerk doet dus ook niet missionair maar is het, principieel, door de Heilige Geest.

Het enige wat de kerk te doen staat, is volharden in het leven met Christus. Zo praktisch als dat maar kan. En terugkeren tot Hem, als dat nodig is. In Barneveld en Emmen-Zuid, in Alkmaar en in Veenendaal – of het nu middenorthodox, oecumenisch of gereformeerd heet. Dan hoeft zij geen Calimerogevoel te hebben, en de daaruit voortvloeiende drang om voor groot en vol aangezien te worden door de wereld. Ook kan de kerk met veel minder commissies en raden toe, als vanuit de prediking leiding wordt gegeven aan het leven van de gemeente in deze wereld.

De echte en broodnodige vernieuwing van de kerk ligt in de verkondiging die put uit de Schriften en die de Naam van de drie-enige God krachtig en moedig in deze wereld uitroept. De kerk wordt geholpen door haar belijdenis die de inhoud en de grenzen van de verkondiging verwoordt. Daarbij zullen we voor de wereld iets vreemds houden – het is toch ook een vreemd Evangelie? ‘Heere God, wij zijn vervreemden, door te luisteren naar Uw stem.’

Titel

In dat licht ben ik niet tegen nieuwe vormen, en ook niet tegen een grondige herziening van de hele kerkelijke structuur. Als dit alles maar dienstbaar is aan het geloof en de gehoorzaamheid van de gemeente aan de levende Christus. Als we de notitie van dr. Plaisier zó uitleggen (en zo heeft hij het volgens mij ook bedoeld), is de eerste vernieuwing die van de titel van de notitie: Waar hét Woord is, is dé weg.

A.J. Mensink

Ds. A.J. Mensink is predikant van de hervormde gemeente te Krimpen aan den IJssel (wba) en voorzitter van de Gereformeerde Bond.