Klimaatreligie
Louise Fresco, internationaal gerespecteerd wetenschapper, schreef in NRC van 17 april een column onder het opschrift ‘Klimaat is religie geworden’. Ik haalde deze column aan in De Waarheidsvriend van 28 april. Fresco schreef onder meer dit:
NRC (1)
In sommige kringen is ‘klimaat’ een religie geworden – compleet met zonde (menselijke consumptiedrang), verdoemenis (catastrofe zodra 1,5 graad opwarming wordt overschreden) en evangelisten (aanhangers van radicale transitie). Dit maakt gesprekken over klimaatproblematiek steeds moeizamer. Wie niet vóór het ‘klimaat’ is (lees: voor onmiddellijke verstrekkende oplossingen) of vragen stelt, is tegen. (…) Om de zaken in perspectief te plaatsen: de EU als geheel is verantwoordelijk voor minder dan 10 procent van de mondiale CO2-uitstoot. De EU importeert meer CO2-uitstoot in producten van elders dan zij zelf produceert. Het beperken van nationale CO2 – uitstoot moet dus met de nodige bescheidenheid worden bezien. (…)
‘Die Religion ist das Opium des Volkes’, schreef Karl Marx. Opium maakt passief. Maar de revolutionaire klimaatreligie is geen kalmerende opium – eerder cocaïne. Men wordt er high en hyperactief van, niet genuanceerd. Religie bevestigt de morele superioriteit van de uitverkorene. Als een van de weinigen heeft de gelovige het licht gezien. Hij/zij heeft daarom het recht offers te vragen – van anderen welteverstaan. Dat leidt onherroepelijk tot escalatie, hoe oprecht de betrokken individuen kunnen zijn.
NRC (2)
Theoloog prof. dr. Stefan Paas, verbonden aan de Vrije Universiteit en aan de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht, reageerde op Fresco in NRC van 26 mei zonder overigens haar naam te noemen. Zijn column heeft de titel ‘‘Klimaatreligie’ is juist broedplaats van opoffering’.
De term ‘klimaatreligie’ wordt vaak gebruikt om mensen die actievoeren voor een steviger klimaatbeleid, weg te zetten. Ook religieuze mensen doen dit. Blijkbaar is ‘religie’ zelfs onder gelovigen een negatief frame geworden. ‘Klimaatreligie’ wordt gebruikt als sjabloon voor dogmatische houdingen, kuddegedrag en het blindelings nalopen van autoriteiten. Gek genoeg zijn deze eigenschappen juist goed vertegenwoordigd onder hen die niets willen weten van een strenger klimaatbeleid. Juist daar vind je vaak glasharde ontkenning van de feiten, en die luiden dat het klimaat ernstig opwarmt door menselijk toedoen en dat het slecht gaat met de biodiversiteit. Op sociale media duiken ‘sceptici’ en ‘kritische denkers’ als een roedel wolven op elke bijdrage van een klimaatactivist of een politicus die iets sympathieks zegt over demonstraties tegen de fossiele industrie. En wat eerbied voor autoriteiten betreft, daar kunnen die ‘kritische denkers’ ook wat van. Kritiekloos praten ze pseudowetenschappers na, herhalen ze de selectieve argumenten van niet-experts, en citeren ze obscure websites (niet zelden gefinancierd door olie of agro) als de Heilige Schrift zelf. (…) Persoonlijk zie ik ‘klimaatreligie’ liever als iets positiefs. Op hun best zijn religies brede wereldbeschouwingen met rijke intellectuele tradities en vormende gemeenschappen, vol met rituelen en opgestapelde wijsheid. Religies verbinden mensen met uiteenlopende politieke opvattingen, leeftijden, etniciteiten en opleidingsniveaus. Zij vertegen-woordigen een totaalvisie op het leven, waarbij juist ook aandacht bestaat voor dat wat we niet onder controle krijgen of nooit helemaal zullen begrijpen. Religies zijn vanouds broedplaatsen van hoop, volharding, zelfopoffering en transformatie.
‘Klimaatreligie’ zou een geuzennaam moeten zijn. Immers, de crisis waarin we ons bevinden, is ten diepste een religieuze. We leven met de gevolgen van een totaal verstoorde verhouding van de mens tot de rest van de schepping. De grote crises van de westerse samenleving (zingeving, ecologie, polarisatie, depressies, eenzaamheid, de verhouding tot ons eigen lichaam) zijn aan de wortel verbonden. De instorting van de biodiversiteit en de opwarming van het klimaat zijn daarvan de meest voelbare symptomen. Laten we weer religieus worden. Daarmee bedoel ik een houding van ontvankelijkheid en verbondenheid, waarin mensen hoopvol verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf, de ander en al het leven op aarde. Het escapisme, magisch denken, reactionair gefoeter en (ten diepste) hopeloosheid die men vaak aantreft onder hen die niets willen weten van stevig klimaatbeleid, zou ik eerder ‘sektarisme’ noemen. Of ketterij, zo men wil.
In het betoog van Paas bevreemden mij drie dingen. Ten eerste zijn opmerking over mensen die een genuanceerd standpunt innemen ten aanzien van klimaatverandering: ‘Kritiekloos praten ze pseudowetenschappers na, herhalen ze de selectieve argumenten van niet-experts (…)’, schrijft Paas. Dit is een duidelijk voorbeeld van framing. Iemand die het niet met je eens is, druk je het etiket op van pseudowetenschapper. Verdere discussie is dan overbodig. Ten aanzien van een deskundige, die hoogleraar Fresco is, is het etiket pseudowetenschapper nogal riskant. Vandaar misschien dat Paas haar naam ongenoemd laat. Het tweede wat mij in allerlei discussies opvalt – en ook in deze column – is dat zo massief over ‘de wetenschap’ gesproken wordt. Het is alsof de wetenschap het Politbureau van weleer is dat onvoorwaardelijk gehoorzaamd moest worden en geen tegenspraak duldde. ‘De’ wetenschap bestaat niet, er bestaan alleen wetenschappers, die het vaak oneens zijn met elkaar. Daarnaast krijg ik steeds meer de indruk dat de klimaatdiscussie een vervuilde discussie is. Het is allang geen discussie meer tussen mensen die een zuiver moreel gevoel hebben en anderen die geen verantwoordelijkheid willen nemen. De discussie is vervuild door de enorme economische belangen die ermee gemoeid zijn, en ook door plat politiek opportunisme.
Het derde punt: het is merkwaardig dat Paas zo positief over religies spreekt. Hij noemt ze ‘broedplaatsen van hoop, volharding, zelfopoffering en transformatie’. Ze zijn vol ‘opgestapelde wijsheid’. Dat een orthodox theoloog zo over religies kan spreken, is nieuw voor mij. Waarom dan zoveel energie geïnvesteerd in missionair werk? De Bijbel is er niet onduidelijk over dat religies machten zijn die mensen gevangen houden in opvattingen en rituelen die helemaal niet bevrijdend zijn, maar eerder onderdrukkend.
ExtinctionRebellion.nl
Tot slot een bericht dat ik op de website van Extinction Rebellion las (extinctionrebellion.nl).
Op zaterdag 9 september om 12:00 uur blokkeert Extinction Rebellion voor de achtste keer vreedzaam de A12 om een directe stop op fossiele subsidies te eisen. Naar verwachting zullen er meer dan 10.000 mensen meedoen. Velen van hen zijn vastberaden te blijven zitten tot de jaarlijks tot wel 30 miljard euro [!] fossiele subsidies zijn afgeschaft. Mochten zij verwijderd worden door de politie, dan komen zij de volgende dag terug en iedere dag erna, steeds om 12:00 uur. ‘Onze regering is het contact met de samenleving volledig kwijt. Het is tekenend dat er nog niet eens een reactie is gekomen op onze eis, die gesteund wordt door 130 organisaties en vele duizenden burgers en in lijn is met de wetenschap. Zolang het kabinet weigert te luisteren, zijn we gedwongen actie te voeren’, aldus Amber Daal, een van de rebellen die de persconferentie geven.
‘We bevinden ons op een cruciaal moment. Wat we nu doen bepaalt voor duizenden jaren hoe de aarde eruit gaat zien en hoe leefbaar die nog gaat zijn. Daarom moeten we nu echt alles uit de kast halen en blijven we de A12 blokkeren. Als het moet voor altijd.’
De laatste alinea plaatst de klimaatdiscussie midden in de apocalyptiek. We moeten nu besluiten nemen want die zijn bepalend voor de komende ‘duizenden jaren’. Inderdaad klimaat is een religie geworden, compleet met profeten en martelaren.