Leven als vrienden
‘Vriendschap is een grotere levensbehoefte dan het huwelijk’, stelt Herman van Wijngaarden in zijn nieuwe boek Leven als vrienden. ‘Juist in de kerk wordt vriendschap ondergewaardeerd.’ Een boeiend gesprek over een onderwerp waar wellicht te weinig over wordt nagedacht.
‘Dat vriendschap gewaardeerd wordt voor wat het waard is,’ geeft de auteur als antwoord wanneer ik hem vraag wat zijn doel is met dit boek. ‘We zijn een gezinnetjeskerk. Het huwelijk is erg belangrijk, daar doe ik niets aan af. Maar ik bespeur een gevoel van: als ik een huwelijkspartner heb gevonden, is de buit binnen en worden vrienden minder belangrijk. In de kerk wordt vriendschap ondergewaardeerd.’
Wat verstaat u onder echte vriendschap?
‘Augustinus geeft een mooie definitie van een vriend: Een vriend is iemand die alles van je weet en toch van je houdt. Je hoeft je niet mooier voor te doen dan je bent. Ik heb een paar vrienden met wie ik om de week op zondagavond bij elkaar kom om bijbelstudie te doen en elkaars leven te delen. Ik heb een tijd gehad dat ik overspannen dreigde te worden, dat heb ik zes maanden verborgen gehouden. Toen heb ik hen moeten beloven dat ik dat niet meer zo zou doen. Als er wat is, dan delen we dat met elkaar, wat het ook is. Dat is heel waardevol. Uit mezelf doe ik dat niet zo gauw.’
Kunt u reageren op deze stelling: Als je gelukkig getrouwd bent en goed kunt opschieten met je familie en collega’s, zijn vrienden niet zo nodig.
‘Daar ben ik het niet mee eens. Juist vrienden kunnen je helpen om je huwelijk beter te beleven, om je te spiegelen. Het is belangrijk dat je mensen met wie je een gelijkwaardige relatie hebt, toestaat om bij jou in de keuken te kijken. In ieder huwelijk gaat weleens wat mis, en dan is het erg belangrijk dat je vertrouwde mensen hebt met wie je dat kunt delen. Natuurlijk kun je ook vrienden zijn met familieleden, als het goed klikt.’
Wat nu als je teleurgesteld bent in vriendschappen, als je niet meer zo goed durft? Ik hoorde eens van iemand die door teleurstellingen geen vrienden meer wilde en zei dat alleen Jezus haar vriend was. Welk advies zou u haar geven?
‘Mijn eerste gedachte is: als Jezus jouw beste Vriend is, wil je Zijn vriendschap ook doorgeven aan anderen. Het is je verantwoordelijkheid om anderen jouw vriendschap te geven. Doe dat biddend, dat wil God zegenen; er kan iets uit voortkomen waar jij weer wat aan ontleent.
Het is trouwens niet per se zo dat er balans hoeft te zijn in een vriendschap, kijk maar naar Jezus en Zijn discipelen. Jezus gaf veel meer dan Hij ontving. Tegenwoordig wordt vriendschap soms beleefd als iets vrij-blijvends. Als het je onvoldoende oplevert, zet je er een punt achter of laat je het langzaam doodbloeden. Maar weet je zeker dat die ander dat ook wil? Moet je dat niet peilen? Vriendschap brengt verantwoordelijkheid met zich mee.’
Welke vriendschap uit de Bijbel is voor u het meest inspirerende voorbeeld?
‘De vriendschap tussen Jezus en Johannes. Dat heeft te maken met die fysieke intimiteit: Johannes lag aan Jezus’ borst (Joh.13:23,25). Deze band staat voor hoe dicht Jezus bij mij wil komen, dat ik bij wijze van spreken ook aan Zijn borst mag liggen. Jezus deed dat niet bij alle discipelen. Johannes was de discipel die Jezus liefhad, staat er – er was iets speciaals tussen die twee. Hun vriendschap bestond niet zozeer uit activiteiten. Petrus was een doener. Die neiging heb ik ook wel. Er leeft in mij een verlangen om geaccepteerd te worden, door veel dingen te doen. Bij Johannes proef ik dat minder, hij is er gewoon. Bij Jezus kan en mag dat.’
Zijn homo’s en lesbiennes door de bank genomen beter in vriendschappen dan hetero’s, of die nu getrouwd zijn of niet?
‘Wesley Hill (priester in de Episcopal Church, VS, zelf homo die celibatair leeft, red.) beweert van wel. Volgens hem hebben homo’s een aangeboren aanleg voor vriendschap. Of dat zo is, weet ik niet. Ik weet wel dat iemand die homoseksueel is en celibatair leeft, dus niet uit is op seksuele intimiteit, vaak meer gericht is op het ontwikkelen van diepe vriendschappen. Om me heen zie ik dat gelukkig ook gebeuren. Maar dat kan een hetero single net zo goed.’
U stelt dat vriendschappen in de kerk ondergewaardeerd worden. Wat kan de kerk doen om die te bevorderen?
‘Besteed er in de prediking aandacht aan. Dat gebeurt weinig. De Amerikaanse voorgangers Tim Keller en John Piper doen dat wel. In de catechesemethodes van de HGJB is vriendschap een belangrijk onderwerp. Zorg ervoor dat het jeugdwerk vriendschappen faciliteert. Wees niet uitsluitend gericht op de inhoud, maar heb er aandacht voor dat er relaties, vriendschappen ontstaan.
Wat betreft volwassenen: in bijbelkringen wordt er soms te veel gezocht naar de goede antwoorden in plaats van de eerlijke antwoorden. Praten we alleen over wat een bijbelgedeelte betekent, of ook wat het met ons doet?
De gemeentebarbecue – die is niet onbelangrijk! Dat kan wel eens een heel geestelijke activiteit zijn. In de kerk waar ik lid ben, is er voor en na de kerkdienst koffie; na de dienst blijven er veel mensen hangen. Elkaar ontmoeten kan net zo geestelijk zijn als de dienst die je hebt gehad. Organiseer behalve een Marriage Course ook eens een Friendship Course, bijvoorbeeld aan de hand van dit nieuwe boekje. Deel met elkaar wat je wel en niet beleeft aan vriendschap, je hebt tenslotte meer vrienden dan huwelijkspartners. Het levert zoveel op als je daar echt in investeert. Vriendschap is een bijbels gegeven.’
Niet vriendschapsvriendelijk
De auteur stelt dat de 21e eeuw niet echt vriendschapsvriendelijk is (p.49). Dat heeft te maken met een aantal mythes dat opgeld doet in het westerse denken, zoals bijvoorbeeld de mythe dat alle relaties te maken hebben met seksualiteit. Hoe kunnen christenen tegenwicht bieden aan die mythes? Van Wijngaarden: ‘Eerst moeten we bij onszelf nagaan of wijzelf ook niet die denkbeelden hebben. Zijn wij ook niet te veel gericht op seksualiteit?
Zodra vriendschappen een beetje intiem worden, wordt de verdachtmaking al snel gemaakt dat er een seksuele component bij komt. Ik hield een keer een lezing over homoseksualiteit waarin ik noemde dat vrienden mij soms een hug geven. Na afloop kwam een vrouw in tranen bij me. “U krijgt nog weleens een hug, maar niemand hugt mij ooit,” zei ze. Laten we elkaar niet onnodig lichamelijk intimiteit onthouden. Dan denk ik vooral aan alleenstaanden.’
In het boek noemt u geestelijke vriendschappen. Wat is het belangrijkste extra hiervan?
‘Ik noem in dit verband een uitspraak van Iny Driessen: je probeert elkaar naar God toe te beminnen. Je bent er meer dan normaal op gericht om de ander dichter bij God te brengen. Dat sluit niet uit dat je allerlei ontspannende dingen met elkaar doet, maar je bent echt gericht op geestelijke groei van de ander. Je bidt voor elkaar, vertelt elkaar als het even niet goed gaat.’
Ten slotte, over de schrijfstijl: ‘Ik heb er bewust voor gekozen om het boek niet in de ik-persoon te schrijven. Veel boeken over dit onderwerp zijn wel in de ik-persoon geschreven, maar het kan een drempel zijn om je erin te herkennen. Daarin ben ik geïnspireerd door een boek uit 1898, Friendship van Hugh Black, het mooiste boek dat ik over dit onderwerp ken.’
De gemeente gebouwd
‘Zeg me wie uw vrienden zijn, dan zeg ik wie u bent’, is een oud gezegde, met een grote kern van waarheid. Vriendschappen vormen je, bouwen je op. Onderlinge vriendschap bouwt de gemeente. Door een diepere vriendschapsband met medebroeders of -zusters raak je meer verbonden met de gemeente. Je kunt daar je geloof en je twijfels delen, met en voor elkaar bidden en om elkaar heen staan in vreugde en verdriet.
Ik merk dat bij gemeenteleden (zeker ook jongeren!) die hun vriendschappen niet meer binnen de gemeente opbouwen, de band met de gemeente soms flink onder druk komt te staan. Als je met niemand iets hebt, is de verleiding om maar weg te blijven extra groot. Een gemeente zonder vriendschappen kan in moeilijke momenten als los zand uit elkaar vallen.
Omgekeerd zie je dat mensen van buiten de gemeente juist door vriendschappen betrokken kunnen raken. Daarbij is het kenmerk van de christelijke gemeente dat we broeder of zuster zijn van iemand die ‘anders’ is. Ook al hebben we elkaar misschien niet gelijk uitgekozen, toch zijn we broeder of zuster van elkaar en aan elkaar gegeven. Daarom een oproep om je leven te delen en vrienden te maken, juist ook binnen de gemeente.
Ds. G.J. Codée, Zwolle
Waardering voor vrienden
Vriendschap gaat vaak gepaard met ‘leuke dingen doen’ en avonturen beleven. Voor mij gaat het wel verder dan dat. Vriendschap is voor mij ook altijd een stok achter de deur geweest qua trouw zijn aan de wekelijkse kerkdiensten. Het geeft een stukje sociale controle. Ook in gesprekken blijkt de waarde: elkaar op het rechte pad houden. Ik voel me erg gezegend met een grote vriendengroep, waar ik onderdeel van mag zijn. Met veel mensen heb je ook veel meningen, maar doordat we allemaal van dezelfde kerkstroming zijn, heb je dezelfde basis. Dit levert mooie gesprekken op. Doordat we dezelfde basis hebben, kunnen we ook kritiek incasseren en elkaar levensvragen stellen. Het is een mooie ervaring en iets waar ik zeer dankbaar voor ben. Hier sta ik zeker regelmatig bij stil, omdat ik zo vaak anders zie om me heen.
Verder betekent vriendschap voor mij: dingen delen, een luisterend oor zijn, altijd bij iemand terechtkunnen. Ik waardeer mijn vrienden zeer en vraag me af of ze dat weten. Misschien moet ik dat eens vaker uitspreken…
Lianne Laseur, Putten
Esther Visser-den Hertog
uit Wezep is assistentredacteur van De Waarheidsvriend.