Mentaliteitsverandering
Voorop staat dat arbeid een roeping van God is. Dat is het eerste aspect van een bijbelse visie op werk. Die begon al in het paradijs toen Adam de opdracht kreeg om de hof van Eden te bouwen en te bewaren. Was die hof dan nog niet volmaakt?
In elk geval was hij ‘zeer goed’, maar de Heere wil dat heel de aarde hof van Eden wordt. Diverse oudtestamentici betogen dat tabernakel en tempel afschaduwingen van de hof zijn. In het Nieuwe Testament zien we dat het eindperspectief is dat heel de aarde tempel zal zijn. In dat perspectief is uitbreiding van het domein waarin de Heere gemeenschap met Zijn volk heeft, het uiteindelijke doel van de arbeid van de mens. Het gaat in onze arbeid niet om onszelf, maar om Gods eer en Zijn bedoeling met de schepping. Dat is het tweede aspect van een bijbelse visie op arbeid. Een derde aspect is dat God de mens alles geeft wat deze nodig heeft om aan Zijn roeping gehoor te geven: verstand, krachten en een hart dat op Hem gericht is.
Tegenwerkende krachten
Gods roeping blijft na de zondeval. Dan is de situatie wel heel anders geworden. Tot de gebrokenheid van de werkelijkheid behoort ook dat de mens in zijn werk geconfronteerd wordt met tegenwerkende krachten, aangeduid als dorens en distels. Dat is een vierde aspect van onze visie op werk. Arbeid is niet alleen een lust, zoals voorheen, maar ook een last. De tegenwerking zit niet alleen in die dorens en distels, maar ook in ons hart, dat niet meer op de Heere gericht is. Omdat arbeid een last geworden is, moet er ook compensatie voor zijn. Een arbeider mag rekenen op loon. Als de Heere Jezus zegt dat de arbeider zijn loon waard is (Luk.10:7), heeft Hij het over de discipelen die in de geestelijke oogst werken, maar Hij gebruikt hier woorden met een algemenere strekking. Het vijfde aspect van onze visie op werk is dat er loon naar werken mag zijn. We vinden dat principe trouwens ook al in Deuteronomium 25:4, waar staat dat een dorsende os niet gemuilband mag worden. God roept hier op tot gerechtigheid. Daarom mag het loon van een dagloner niet pas de volgende dag uitbetaald worden (Lev.9:13).
Een zesde aspect is dat God normen stelt voor onze arbeid. De belangrijkste is wel het sabbatsgebod. De mens moet op tijd stoppen met werken om tijd in te ruimen voor God. Ook mag de arbeid niet gaan ten koste van de opvoeding van de kinderen. Op veel plaatsen in de Schrift lezen we van de roeping van beide (!) ouders om hun kinderen op te voeden in de vreze des Heeren. Het werk mag dat niet in de weg zitten.
Niet geoorloofd
Nog een norm is dat niet alle beroepen geoorloofd zijn. In het Oude Testament was leer looien onrein werk, omdat je voortdurend met dode dieren in aanraking komt. In het Nieuwe Testament lezen we weliswaar dat Petrus bij een leerlooier onderdak gevonden heeft, maar dat betekent nog niet dat alle beroepen daarmee geoorloofd zijn. In onze tijd kunnen we zeker stellen dat het een christen niet geoorloofd is om in de prostitutie te gaan werken.
Een zevende kenmerk ten slotte is dat werk een eeuwigheidsperspectief heeft. Enerzijds relativeert dat onze arbeid nu. Uiteindelijk is de roeping van een christen om met werk bij te dragen aan de samenleving een tijdelijke. Anderzijds geeft het zicht op het eeuwige leven een extra drijfveer om zolang we hier zijn dat zo consciëntieus mogelijk te doen. Mogelijk dat wij ook op de nieuwe aarde onder de nieuwe hemel weer een roeping tot arbeiden zullen ontvangen.
Meer loon
Nu we gezien hebben wat een bijbelse visie op arbeid inhoudt, kunnen we de her en der genoemde mogelijke oplossingen voor het gebrek aan personeel kritisch beoordelen. De eerste oplossing die genoemd wordt, is het verhogen van de lonen. Dat maakt het voor mensen aantrekkelijker om werk aan te nemen dat ze misschien minder interessant vinden, of het grotere verschil met een uitkering maakt hen bereid om te werken. Helaas speelt deze oplossing in op een onbijbels motief voor werk. Daarom heeft het iets van een schijnoplossing. Hoewel de arbeider, zoals we zagen, zijn loon waard is, moet het niet primair te doen zijn om dat loon.
Langer werken
Een tweede genoemde oplossing is: langer werken. Als de mensen die werken meer uren maken, is er minder personeel nodig. Ook over deze oplossing kunnen we niet enthousiast worden. Hoeveel tijd blijft er dan voor een christen nog over om de relatie met de Heere te onderhouden? Lukt het dan nog om aan zondagsarbeid te ontkomen? Een derde oplossing die niet heilzaam is, is het gratis maken van kinderopvang, zodat het werken door beide ouders tegelijk bevorderd wordt. Maar wie voedt dan de kinderen op in Gods vreze? Nu al zien we dat reformatorische scholen die geen buitenschoolse opvang (BSO) aanbieden, minder leerlingen krijgen, omdat ouders hun kinderen naar niet-reformatorische scholen sturen, tot zelfs openbare scholen aan toe. Een zorgwekkende ontwikkeling.
Een vierde oplossing is de verhoogde inzet van nieuwe migranten. Nu al zijn veel vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland aan het werk gegaan. Op zichzelf is dat een mooie ontwikkeling. Enerzijds geeft het deze mensen weer het gevoel iets zinvols te kunnen doen en anderzijds draagt het bij aan het terugdringen van het gebrek aan personeel. Het is dan wel zaak dat we als samenleving meer doen dan deze mensen als goedkope krachten te zien, zoals voorheen gebeurde. Het komt erop aan dat het werk dat we hun geven, een blijk van zorg voor hen is, en niet alleen iets dat ons van een probleem afhelpt.
Meer robots
Een vijfde oplossing is meer inzet van robots. Die trend is al gaande en kan zeker bijdragen aan de oplossing van het probleem. Maar robots kunnen niet alles. Ze kunnen met name geen liefde en zorg geven, want ze hebben geen ziel. De mens is daarin uniek en dat verschil tussen mens en robot moet in acht genomen blijven. Een zesde genoemde oplossing is: meer vrijwilligerswerk. Daarbij moet dan wel van echte vrijwilligheid sprake zijn. Het kan niet de bedoeling zijn om vrijwilligers zonder betaling in te zetten als er wel middelen zijn om hen te betalen. Dat eist Gods gerechtigheid.
Mentaliteitsverandering
Ten slotte de grote ongenoemde oplossing: Een mentaliteitsverandering waarbij niet ons ik centraal staat in onze beslissingen met betrekking tot werk, maar Gods eer. Niet ons ik meer in het midden, maar Hij aan Wie we alles te danken hebben en Die recht heeft op ons leven in al zijn facetten. Zeker wie door het bloed van Christus gekocht en betaald is, zal eigen belangen minder achten dan het dienen van de Heere.
Op veel plaatsen lezen we de voorspelling dat er geen oplossing op korte termijn voor het probleem van het personeelstekort te verwachten is. Een veranderde visie op werk zou wel eens de meest duurzame oplossing kunnen zijn, die zich op termijn ten volle zal bewijzen. Laten we als christenen daarin voorgaan en anderen voorhouden dat deze visie niet alleen heilzaam is voor christenen, maar voor de hele samenleving.
Nijpend personeelstekort
Op allerlei terreinen doet zich een personeelstekort voor dat steeds nijpender wordt. Hiervoor zijn allerlei oorzaken aan te wijzen, zoals de vergrijzing, economische groei, beschikbaarheid van een uitkering, de terugkeer van migranten naar hun thuisland en overbelasting. Vanuit een bijbelse visie op werk vandaag een beoordeling van zeven oplossingen die voor dit probleem worden genoemd.