Nabijheid doet goed
Pastoraat aan ouderen is een kwestie van volgen. Dit volgen vraagt tijd. Relatie en trouw zijn sleutelwoorden. Kennis, geduld en aandacht kunnen in het ouderenpastoraat niet gemist worden.
Predikanten maken gemeenteleden soms maar een betrekkelijk korte tijd mee. Het gesprek met een oudere kan zich beperken tot de zorg, de verwarring en het verdriet van dat moment.
Het verleden
Het verhaal van de senioren is echter langer dan deze ene fase en omvat veel meer. Het hele verhaal gaat over jeugdjaren, een huwelijk, het arbeidsproces, opleiding en verschillende functies. Een geschiedenis met hoogte- en dieptepunten, geloof en ongeloof, teleurstellingen en geluk, rozen en doornen. Luisteren en doorvragen brengt bij een diepere laag. In de intimiteit van een vertrouwelijk gesprek kunnen ouderen zomaar hun hart luchten. Zij vertellen dingen die zij nooit aan anderen hebben toevertrouwd.
Bij dementerende ouderen blijkt het aanboren van hun verleden tot verrassende gesprekken te leiden. Voor hen en alle andere senioren doet hun hele leven er toe. In ieder geval is het zeker dat er bij God een gedenkboek is. Pastoraat is een poging om samen door het levensboek te bladeren. Luisterend horen we meer dan we vermoeden. Goed horen vergroot vertrouwelijkheid en maakt dorens en parels inzichtelijk.
Bijbelse voorbeelden
De Bijbel geeft voorbeelden. We lezen onder andere over de tragiek en het traumatische in het leven van Jozef en vader Jakob (Gen.37 e.v.). Jozef was verwend door zijn vader en dit wekte jaloezie bij zijn broers. De putervaring en de verkoping als slaaf, de gevangenschap, de eenzaamheid en het vergeten-zijn laten ongetwijfeld diepe sporen na. Door Gods bijzondere voorzienigheid komt er redding voor Egypte en de volkeren. Zijn broers komen zichzelf tegen en vader Jakob wordt getroost in zijn ouderdom. Diepe wonden worden verzorgd en geheeld.
De tegenspoed bij Job en zijn eenzame worsteling is een ander voorbeeld. Het lijden van Job spreekt boekdelen. Wat doen mensen, vrienden en zijn vrouw, hem aan. Hoe bijzonder is de uitkomst. Zijn Verlosser leeft (Job 19:25). Er blijkt troost in de zwaarste beproevingen.
Tranen vertellen een verhaal (Ps.56:9). Elke traan is een bladzijde in een verhaal. God bewaart tranen en houdt deze bij in een register. Hij kijkt niet weg bij onze tranen. Wanneer geen mens tot onze tranen spreekt, kent God ze wel.
Nabijheid
In het Nieuwe Testament ontmoeten we Paulus, die een doorn in het vlees heeft (2 Kor.12:7 e.v.). Niet zelden gaat een pastoraal gesprek over bidden en gebeden die niet verhoord lijken te worden. In die diepten licht genade op. Die is genoeg. Jezus spreekt uitgebreid met een vrouw uit Samaria bij de put (Joh.4:1-29). Hij schaamt zich niet voor haar. Hij luistert, vraagt en breekt haar hart vertrouwelijk open. Alles komt eruit. Nabijheid doet goed. Interesse in de ander is iets om in te oefenen. Zo komt het Koninkrijk der hemelen dichterbij. Jezus ziet mensen, spreekt hen aan, raakt hen aan, eet met hen, blijft bij hen. Na Pasen zoekt Hij al Zijn discipelen en ook vrouwen op en maakt Zijn werk in hen af. Hij trekt hen door teleurstelling, verdriet, gemis, onkunde, verwarring, wanhoop, twijfel en verbittering heen en voltooit Zijn werk in en aan hen. Hij laat nooit los het werk dat Hij begon.
Niet loslaten
Wanneer relatie, trouw en vertrouwelijkheid belangrijke zaken zijn in het pastoraat, betekent dit dat wij hen die onze zorg nodig hebben, op het spoor proberen te komen. Eenmaal bekend met hun vragen of zorg mogen wij hen niet loslaten. In de Naam van Hem Die nooit loslaat wat Zijn hand begon, zijn wij geroepen om te volharden in de pastorale zorg. Vervolgbezoeken kunnen noodzakelijk zijn om dieper op de problemen te kunnen ingaan en helend bezig te zijn. Soms moeten andere deskundigen ingeschakeld worden: een relatietherapeut, een psycholoog of nog een andere specialist. Maar ook het aanbod van een bijbelkring, een contactmiddag, een rouwverwerkingskring, een Alpha-cursus of iets van Omega kan aangereikt worden. We laten niet los, totdat die ander gezegend is.
Verwijzing naar andere hulp of kring betekent niet dat de zorg voor het gemeentelid daarmee ten einde is. Pastoraat is volgen om tot een goed einde te brengen. Afspraken over het vervolg horen daarbij, opdat het wederzijdse vertrouwen versterkt wordt. Volharden in liefdevolle relaties is heilzaam. Slordigheid verstoort en geeft nieuwe littekens of doet afbreuk.
Pastorale klik
Een bezoekdame of ouderling voor senioren dient een klik te hebben met mensen op leeftijd. Dit is een lastig onderwerp. Soms lijkt het verstandig om niet willekeurig mensen aan iemand te binden, maar keuzes te maken. Het is eenvoudig zo dat niet iedereen met iedereen een klik kan hebben. Bij samenstelling van bezoeklijsten mogen we nadenken over wie aan wie gekoppeld wordt. Wanneer je ontdekt dat een relatie niet goed is, mag je gerust zoeken naar een persoon die wel past bij dit gemeentelid. Sommige relaties wekken geen vertrouwen. Aan beide kanten kunnen bedoelingen goed zijn, maar komt er toch geen vertrouwelijkheid. In openheid en wijsheid kan een heilzaam alternatief gezocht en gevonden worden.
Begeleiding
Overal zijn cursussen, wordt bijgeschoold, zijn functioneringsgesprekken. In onderwijs en bedrijfsleven is scholing een must. Dit is helemaal terecht. In de kerk zijn er veel mogelijkheden voor toerusting. Het is mijn indruk dat er alleen veel te weinig gebruik van gemaakt wordt. Binnen de gemeente is het belangrijk pastorale ervaring te delen. Bij gezamenlijk bezoek is evaluatie van het pastorale gesprek nodig.
Jonge ouderlingen, diakenen of andere betrokkenen bij het pastorale werk kunnen hun licht opsteken bij hen die ervaring hebben. Het zou goed zijn als jongere en oudere leden van de gemeente met elkaar intensief contact hebben met het oog op pastorale bezoeken. Een coaching door ervaren mensen kan veel winst opleveren voor beginnende pastorale krachten. Het kan heel verfrissend, leerzaam en ontdekkend zijn wanneer jongeren bij ouderen op bezoek gaan. Opgedeeld pastoraat (jongeren, twintigers en dertigers, middelbare leeftijd, ouderen) kan praktisch lijken, maar wanneer mensen zich verdiepen in de geloofswereld van hen die tot een andere generatie behoren, kan dat heel vruchtbaar zijn, van laag naar hoog en andersom.
Pastorale zorg is een kwestie van nauwgezet volgen. Ingaan en uitgaan en weide vinden. Hij kent onze stem. Zo leren wij en de oudere Zijn stem kennen, Die zegt: ‘Ik ben de goede Herder.’ Pastoraal volgen hoort ook bij de navolging van Christus.