Omkeer nodig
We genieten op veel terreinen vrijheid, maar die is broos, schreef ik in het vorige artikel. De vraag is: leven we als werkelijk bevrijde christenen? Op welke terreinen van ons leven is bekering nodig?
In de eerste plaats wijs ik, in verband met de coronacrisis, op onze manier van leven. Want mede door onze manier van leven hebben we dit voorjaar met een soort nieuwe gevangenschap kennisgemaakt, een lockdown. En hoewel het een intelligente lockdown was, ging die gepaard met veel onvrijheid.
Hebzucht
Als de coronacrisis ons één ding duidelijk maakt, dan is het wel dat God schudt aan de grondslagen van de wereld en dat bekering noodzakelijk is.
Bekering van onze hoogmoed (Kinneging) en van onze hebzucht en onverzadigbare verlangen naar meer (Herman Paul). Daar heeft onze omgang met Gods schepping en Gods schepselen, waaronder de dieren, alles mee te maken. Ook denk ik aan onze omgang met de schepselen in de moederschoot.
We noemden onze tijd graag het antropoceen, het tijdperk waarin je als mens de schepping, die nota bene van de Heere is, naar je eigen hand kunt zetten. Hoe we het ook wenden of keren, we zullen vanuit het cultuurmandaat in Genesis 2:15 minder het ‘bebouwen’ en meer het ‘bewaren’ moeten gaan benadrukken. Het christelijke rentmeesterschap.
Het is opvallend dat Paulus in Romeinen 8 het zuchten en het in barensnood zijn van de schepping plaatst in het kader van de verwachting van het verlost zijn van de geest van slavernij en de aanneming tot kinderen van God. Dus in het kader van werkelijke vrijheid.
Arbeid
In de tweede plaats wijs ik op ons werk. Waar werken we voor? Zonder dat we het doorhebben, kun-nen we een slaaf van ons werk zijn. En ik moet eerlijk toegeven dat ik me daar in mijn leven ook nogal eens schuldig aan heb gemaakt.
In gedachten zie ik die boer uit Psalm 126, die ‘al gaande en wenende’ (SV) aan het zaaien is. En dan denk je: ‘Beste boer, waarom huil je? Je bent weer terug uit Babel, waar je moest werken voor de vijand. En nu heb je een eigen stuk grond, waar je kunt zaaien naar hartenlust… Waarom huil je?’
Er is voor die boer echter nog zoveel onzekerheid. Zal er werkelijk een oogst volgen? De stenen, de vijand, de vogels… Bovendien heeft hij het kostbare graan zo hard nodig voor zijn gezin. Wat de boer niet kan missen voor de zijnen, moet hij prijsgeven aan de aarde, voor morgen. Voor ‘ach, wanneer?’
Vrolijk masker
Gaat ons werk ook niet vaak gepaard met tranen, veelal verborgen achter een vrolijk masker? Vanwege alle stress, die hele bucketlist die afgewerkt moet worden, alle info die moet worden verwerkt, de deadlines en alle eisen die gesteld worden. En ook het altijd bereikbaar moeten zijn. We zijn met z’n allen terechtgekomen in een maatschappij, waarin je status en je identiteit beoordeeld worden naar je prestaties. Het is eigenlijk nooit genoeg. En als je faalt, dan ben je zelf verantwoordelijk en schuldig. Je hebt je in je platte, horizontale bestaan geen enkele geborgenheid, alleen je eigen mislukking.
Geen wonder dat velen, vooral jongeren, tot het uiterste gaan om het maximale te bereiken. Daarbij spiegelen ze zich voortdurend aan anderen en vragen ze zich steeds weer af hoe anderen over hen denken.
Velen zijn afhankelijk van het positieve oordeel van anderen. Daarom proberen ze ook steeds weer een perfecte versie van zichzelf te posten op social media. Je moet jezelf immers presenteren als succesvol.
En waar het niet goed en snel genoeg gaat, kun je altijd hulp inroepen van coaches, psychologen, therapeuten enz.. Is het een wonder dat velen bezwijken onder die voortdurende druk en burn-out raken of depressief worden?
Door Christus aanvaard
Zelfs in het voormalig Oostblok is die geest doorgedrongen. De bekende Tsjechische priester Tomáš Halík houdt zijn volk en ons voor dat we, vanuit het deelhebben aan het lijden van Christus, niet sterk, knap en succesvol hoeven te zijn zoals de helden uit de films en de series. ‘Ik hoef niet gelukkig te zijn achter make-up, een onwankelbare gezondheid te bezitten en eeuwig jong te blijven, zoals de dandy’s in de etalages van de alomtegenwoordige reclame die voor alles of niets gaan.’
Laten we in heel die mallemolen toch voortdurend de woorden van Paulus uit 1 Korinthe 4:4 voor ogen houden: ‘Wie mij echter beoordeelt, is de Heere.’ Het maakt Paulus niet uit hoe de mensen over hem denken. Zijn identiteit is niet afhankelijk van het oordeel en de verwachtingen van mensen. Daar kunnen we toch nooit aan voldoen. Ook is zijn identiteit niet afhankelijk van hoe hij over zichzelf denkt. Nee, het gaat hem er alleen maar om hoe God over hem denkt. En voor God hoeft hij zich niet waar te maken. Omdat Jezus het voor hem heeft waargemaakt.
Hij wist ervan dat Jezus voor hem de rechtszaal was binnengegaan. Dat de Rechtvaardige zíjn plaats wilde innemen en de veroordeling op Zich wilde nemen. En ja, dan hoef je geen oordeel of beoordeling meer te vrezen.
Wees eens eerlijk: wat is er bevrijdender dan te weten door Hem aanvaard te zijn? Wie in Christus Jezus is, wordt immers niet meer veroordeeld. Over vrijheid gesproken.
Techniek
In de derde plaats is er een omkeer nodig op het terrein van de techniek en technologie. Het mag duidelijk zijn dat techniek en technologie zegeningen zijn, waar we dankbaar gebruik van mogen maken. Dat ze echter ook een gevaarlijke vijand van vrijheid kunnen zijn, hebben de hoogleraren Egbert Schuurman en Marc de Vries voldoende aangetoond. De Britse opperrabbijn Jonathan Sacks schrijft: ‘Nauwelijks hebben de mensen zich een nieuwe techniek eigen gemaakt – lijkt de Bijbel te zeggen – of ze zijn bereid de hemel te bestormen en de plaats van God in te nemen.’ Hij schrijft dat technologie enerzijds een bron van hybris, van overmoed, is en anderzijds een bron van sociale controle en menselijke uitbuiting. Dat het ook een bron van sociale controle is, zien we momenteel wereldwijd om ons heen. Iemand die zich ook nogal met techniek en vrijheid heeft bezig gehouden, is de Franse socioloog en theoloog Jacques Ellul. In 1960 schreef hij zijn Ethiek van de Vrijheid, dat hoewel het gedateerd is, nog steeds actueel is. Hij zag techniek vooral als een macht die ons van onze menselijke vrijheid berooft, omdat de technicus zich niet als rentmeester, maar als eigenaar beschouwt. Ook van onze privacy.
Ellul werkte het begrip vrijheid uit aan de hand van Hebreeën 11. De geloofsgetuigen trekken daar weg uit de zekerheden van de bestaande Orde. Die ontworteling is volgens Ellul noodzakelijk om aan de vérworteling te ontkomen. Want waar je verworteld raakt, raakt je ‘zijn’ aangetast door het ‘hebben’.
Noodzakelijk voor vrijheid is volgens Ellul een leven zonder dat we afhankelijk zijn van bezit. Zeg maar een leven in vreemdelingschap, op weg naar het Vaderland, zonder alle onnodige ballast die ons te zwaar wordt en te breed is voor de smalle weg.
Geluk
Als vierde noem ik het terrein van het geluk. Het gevaar van het leven in een vrij, welvarend land is dat velen obsessief het geluk najagen. Je moet uit het leven in vrijheid halen wat erin zit, je leeft immers maar eenmaal. Als we de cijfers van het CBS mogen geloven, voelen velen zich in ons land niet echt gelukkig, terwijl Nederland bekend staat als een van de gelukkigste landen ter wereld.
De Vlaamse psychiater Dirk de Wachter gaat er in zijn boek De kunst van het ongelukkig zijn uitgebreid op in. Hij beweert dat we niet kunnen omgaan met tegenslag, terwijl die wel bij het leven hoort. Ik citeer: ‘Er is ontstellend veel eenzaamheid in onze hedendaagse samenleving. Die tendens lijkt haaks te staan op de egocentrische pocherigheid op Facebook en Instagram. Maar er is eigenlijk een rechtstreeks verband. Het ikkerige gelukzoeken dat zich vooral op social media laat zien, laat geen empathie toe.
Jongeren lijken vaak verloren te lopen en zich verlaten te voelen.’
Zijn Gentse collega Paul Verhaeghe wijst erop dat mateloze zelfliefde een immense twijfel verbergt: ‘Ben ik wel goed genoeg, mooi genoeg, is er wel iemand die mij opmerkt?’
Grenzen
Het mag intussen duidelijk zijn dat vrijheid een groot goed is, hoewel er ook duidelijk grenzen aan die vrijheid zitten. Denk aan het belachelijk maken van dingen die voor een ander heilig zijn, ook aan wat er tijdens carnaval in het Belgische Aalst gebeurde. Denk aan zoiets als Second Love. We hebben in een huwelijk geen absolute persoonlijke vrijheid, zonder rekening te houden met de ander. Dat geldt ook voor een gezin, voor de samenleving, ja voor iedere relatie.
We hebben nu eenmaal niet het recht om in ongebonden vrijheid te leven, ten koste van anderen.
Veelzeggend is in dit opzicht het nummer ‘Lang leve de vrijheid’ van zanger Christian Verwoerd. Ik denk ook aan onze koning, die in zijn kersttoespraak zei dat vrijheid nooit gratis is. Het vraagt van ons, zo zei hij, vertrouwen in elkaar, redelijkheid, de bereidheid om elkaar de ruimte te geven.
Absolute vrijheid ontaardt zomaar in anarchie, in een samenleving waarin de ene mens een wolf wordt voor de andere. Dat alles betekent dat we normen en restricties voor ons handelen nodig hebben. Wat een zegen dat God ons die heeft gegeven in Zijn Woord. Dat betekent dat vrijheid het beste gewaarborgd is onder regeringen die met God en Zijn Woord rekenen.